Sindrom nervoznih creva, ili prosto nervozna creva, je često stanje koje može uključivati grčeve u stomaku, dijareju, zatvor, nadimanje i gasove.
Sindrom nervoznih creva može se sresti i pod sledećim nazivima, a u pitanju je isto stanje, odnosno radi se o sinonimima:
- Nervozna creva
- Sindrom iritabilnog kolona
- Iritabilni kolon
- IBS, kao akronim od engleskog naziva „irritable bowel syndrome“
- Sindrom iritabilnog creva
Procenjuje se da oko 15 do 30% stanovništva pati od ovog stanja, koje se manifestuje različitim simptomima i intenzitetom tegoba.
U ovom članku objasnićemo koji su simptomi nervoznih creva, koji su uzroci i kako se sindrom iritabilnog kolona leči uz pomoć lekova, ishrane i prirodnih lekova.
Osim toga, biće reči o postavljanju dijagnoze, kao i prevenciji pojave ovog stanja.
Šta su nervozna creva?
Nervozna creva su često stanje koje je praćeno simptomima povezanim sa digestivnim sistemom.
Ovo stanje je ponekad povezano sa određenom hranom, životnim navikama, stresom ili raspoloženjem. Žene češće pate od tegoba izazvanim iritabilnim kolonom.
Sindrom nervoznih creva često se naziva akronimom engleskog naziva, IBS (irritable bowel syndrome), pa se često meša sa inflamatornim bolestima creva, koje imaju sličan akronim, IBD (inflammatory bowel disease).
Za razliku od inflamatornih bolesti creva, odnosno Kronove bolesti i ulceroznog kolitisa, analize krvi i stolice, endoskopija i rendgenski snimci ne pokazuju da je sindrom nervoznih creva prisutan.
Nervozna creva i inflamatorne bolesti creva ne treba mešati, budući da se radi o drastično različitim stanjima, iako su neki simptomi slični ili isti.
Ipak, simptomi nervoznih creva mogu imati veoma značajan uticaj na kvalitet života osobe koja pati od ovog stanja.
Simptomi nervoznih creva
Simptomi nervoznih creva najčešće uključuju:
- Grčeve
- Bol u stomaku
- Gasove, nadimanje i često krčanje stomaka
- Zatvor
- Dijareju
- Promenjenu boju ili izgled stolice, poput zelene stolice ili tanke stolice
- Osećaj da creva nisu prazna ni nakon odlaska u toalet, odnosno rektalni tenzemi
Prilično često, kod osoba sa nervoznim crevima se smenjuju epizode zatvora i dijareje.
Simptomi poput nadimanja i gasova obično nestaju nakon pražnjenja creva, kao i nelagoda i bol koji se mogu javiti u donjem delu stomaka usled nakupljanja gasova.
Zbog ovoga su kod ljudi koji pate od nervoznih creva veoma često prisutni i hemoroidi, što dodatno utiče na kvalitet života.
Osim što mogu izazvati iritaciju, svrab, bol i nelagodu tokom sedenja, oni mogu biti uzrok pojave krvi u stolici.
Tegobe do kojih sindrom nervoznih creva dovodi ne moraju biti uvek prisutne, mogu spontano prestati a zatim se ponovo vratiti.
Pored toga, ne moraju svi simptomi biti neprekidno prisutni, a njihov intenzitet takođe može varirati tokom vremena.
Kod nekih osoba su tegobe stalno prisutne.
Tegobe mogu biti izazvane ili pogoršane nakon konzumacije određene hrane, posle obroka ili stresa.
Drugi, nešto ređi simptomi iritabilnog kolona mogu biti i sluz u stolici, osećaj hitnosti ili nepotpunog praženjenja creva.
Ponekad se mogu javiti i tegobe koje nisu direktno vezane za digestivni trakt, kao što su glavobolje, poremećaj sna, anksioznost i druge.
Uzroci
Tačan uzrok sindroma nervoznih creva nije jasan, ali uobičajeni okidači za IBS uključuju način ishrane odnosno neke namirnice, stres, infekcije i lekove.
Određene namirnice mogu da pogoršaju simptome kod nekih osoba, ali ove namirnice okidači se razlikuju od osobe do osobe.
Drugi mogući uzroci su i preosetljivo debelo crevo ili nepravilan rad imunog sistema.
Nervozna creva koja su posledica infekcije u digestivnom traktu, poput prisustva heliko bakterije ili prekomernog razmnožavanja bakterija u tankom crevu (SIBO) se postinfektivni sindrom nervoznih creva.
Pored toga, faktori koji mogu uticati na pojavu iritabilnog kolona su usporeni ili spastični pokreti debelog creva, bakterijska neravnoteža u digestivnom traktu ili prisustvo kamena u žuči.
Veoma često ljudi nisu svesni da imaju kamen u žučnoj kesi, već se njihovo prisustvo utvrdi slučajno, tokom pregleda radi dijagnostike drugih stanja, ili ukoliko dođe do napada žuči.
Slična stvar odnosi se i na presavijenu žučnu kesu, koja veoma retko izaziva bilo kakve tegobe, pa se obično otkriva slučajno.
Lečenje
Trenutno ne postoji lek za nervozna creva, pa je lečenje usmereno na ublažavanje i eliminaciju simptoma i prevenciju.
Uobičajeno je da lečenje počne preporukama o promeni određenenih navika u načinu života, pre primene lekova.
Ovo se u najvećoj meri odnosi na ishranu za nervozna creva.
Ishrana
Promene u ishrani mogu pomoći u velikoj meri u ublažavanju simptoma nervoznih creva.
Ovo se pre svega odnosi na konzumaciju više manjih obroka tokom dana i izbegavanje namirnica koje izazivaju tegobe.
Ishrana za nervozna creva najčešće podrazumeva režim ishrane sa niskim FODMAP-om.
FODMAP je vrsta ugljenih hidrata koji se nalaze u nekim namirnicama, a studije su pokazale vezu između ovih namirnica i problema sa varenjem, uključujući nadimanje, zatvor ili dijareju, nadutost, gasove ili gorušicu.
Sama reč FODMAP je akronim od ovih ugljenih hidrata fermentabilni oligosaharidi, disaharidi, monosaharidi i polioli, kratkolančanih ugljenih hidrata koje tanko crevo loše apsorbuje.
Polioli se nazivaju i alkoholni šećeri, i često su deo žvakaćih guma, pasta za zube, tečnosti za ispiranje usta i drugih stomatoloških proizvoda, budući da mogu poboljšati oralno zdravlje.
Neki od njih su eritritol, maltitol, sorbitol ili brezin šećer, odnosno ksilitol.
Budući da se većina ovih proizvoda nakon upotrebe ispljune, odnosno ne guta, mala je verovatnoća da će pasta za zube ili sredstvo za ispiranje dovesti do tegoba.
Ukoliko pak osoba želi da zameni tečnost za ispiranje sa prirodnom alternativom, može koristiti ulja za ispiranje usta.
Ishrana sa niskim sadržajem FODMAP-a, ili Low FODMAP ishrana kako se još naziva, podrazumeva tri koraka:
- Prestanak konzumiranja određene hrane sa visokim sadržajem FODMAP-a
- Postepeno ponovno uvođenje u ishranu, kako bi se otkrile problematične namirnice
- Izbegavanje ili ograničena konzumacija namirnica za koje je otkriveno da stvaraju tegobe
Hranu koju treba izbegavati
Kao što je ranije objašnjeno, namirnice sa visokim sadržajem FODMAP-a bi trebalo izbegavati i isključiti iz ishrane dok se ne utvrdi koje od njih stvaraju tegobe.
Ovo se naziva i eliminaciona dijeta, a vođenje dnevnika ishrane tokom pridržavanja ovog režima može značajno olakšati ceo proces utvrđivanja namirnica koje izazivaju tegobe.
Hrana koja može smetati osobama sa nervoznim crevima i koju treba ograničiti uključuje:
- Mleko i mlečne proizvode, sladoled sa mlekom
- Proizvode na bazi pšenice, posebno ukoliko je prisutna intolerancija na gluten ili celijakija
- Mahunarke, kao što su pasulj, sočivo i leblebije
- Neke vrste povrća, kao što su beli i crni luk, brokoli, prokelj, articoke i spargla
- Neke vrste voća, kao što su jabuke, trešnje, kruške, breskve, šljive i lubenica
Osim pšenice, gluten se nalazi u raži i ječmu, na ostale žitarice i hrane bez glutena mogu se bezbedno koristiti.
Namirnice sa niskim sadržajem FODMAP-a
Osobe sa iritabilnim kolonom bi tokom eliminacione dijete obroke trebalo da baziraju na namirnicama sa niskim sadržajem ovih problematičnih vrsta ugljenih hidrata.
Namirnice koje imaju nizak sadržaj FODMAP-a uključuju:
- Jaja i meso
- Mlečne proizvode bez laktoze i biljna mleka
- Žitarice poput pirinča, kinoe i ovsa i ovsenih pahuljica
- Povrće kao što je krompir, uključujući i slatki krompir i mladi krompir, krastavac, tikvica, paradajz i patlidžan
- Voće kao što je grožđe, pomorandze, jagode, borovnice ili ananas
Banene, kao jedno od najpopularnijih vrsta voća, spada u obe grupe. Naime, manje zrele, zelene banane spadaju u namirnice sa niskim sadržajem FODMAP-a, a kako sazrevaju, sadržaj oligosaharida raste, te one prelaze u grupu namirnica koje treba izbegavati.
Ipak, manje zrele banane su dobar izbog, budući da nisu kisele, te ne iritiraju želudac. Pored toga, banane mogu biti korisne za zdravlje jetre.
Nakon što se eliminacionom dijetom otkrije koje namirnice izazivaju simptome nervoznih creva, njih je potrebno izbaciti iz ishrane, dok se druge namirnice mogu normalno vratiti u svakodnevnu ishranu.
Važno je napomenuti da nije potrebno isključivati čitave grupe namirnica, već samo pojedinačne namirnice koje izazivaju tegobe.
Izazivanje čitavih grupa namirnica može izazvati nedostatke vitamina i minerala, a samim tim i dodatne probleme.
Preko 80% osoba koje pate od sindroma nervoznih creva imaju i određene intolerancije na hranu, a na ovaj način može se utvrditi koje su to namirnice.
Prirodni lekovi
Promena određenih životnih navika i načina ishrane je uobičajeno prvi korak u olakšavanju tegoba uzrokovanih sindromom iritabilnog kolona.
Praktikovanje redovne fizičke aktivnosti i smanjenje unosa kofeina imaće pozitivan uticaj na creva.
Pored toga, smanjenje nivoa stresa može dovesti do smanjenog rizika od pojave tegoba.
Kada je reč o suplementima, probiotici mogu pomoći da se uspostavi normalna ravnoteža bakterija u crevima.
Neki probiotski sojevi pokazali su se efikasnijim od drugih, o čemu bi trebalo konsultovati se sa lekarom ili farmaceutom, kako bi se odabrao najefikasniji probiotski suplement, ali i to kako se pije probiotik.
Zdrava crevna flora će pomoći u smanjenju gasova i nadimanja kao i osećaja nadutosti.
Povećan konzumacija hrana bogatih vlaknima ili korišćenje dodataka ishrani sa vlaknima, poput psilijuma, može biti od pomoći kod redovnog i olakšanog pražnjenja.
Podaci pokazuju da se nervozna creva javljaju češće kod osoba koje puše, pa je preporuka da osobe koje pate od ovog stanja prestanu sa pušenjem.
Zatvor je čest simptom koji se javlja kod ljudi koji pate od ovog stanja, pa je priprema različitih napitaka protiv zatvora, poput domaćeg soka od suvih šljiva dobar način da se ovaj simptom ublaži.
Na kraju, jedan od načina kako smiriti creva i čest prirodni lek za nervozna creva su različiti čajevi, poput nane, kamilice, anisa, đumbira, korijandera i drugih.
Čaj za nervozna creva je lako uključiti u svakodnevni život, a u svakom slučaju umerena konzumacija čaja neće doneti nikakve neželjene efekte.
Lekovi za nervozna creva
Ako se simptomi ne poboljšaju uz pomoć promena u načinu ishrane, načina života i korišćenjem prirodnih lekova, terapija lekovima može biti neophodna.
Ne postoji najbolji lek za nervozna creva, budući da svaka osoba drugačije reaguje na lekove koji olakšavaju tegobe ovog sindroma, pa može biti potrebno izvesno vreme da se pronađe najefikasniji lek.
Kao što je ranije objašnjeno, ne postoji lek za nervozna creva, već se koriste lekovi koji olakšavaju simptome.
U zavisnosti od prisutnih tegoba, mogu se koristiti lekovi kao što su:
- Lekovi protiv grčeva
- Lekovi protiv opstipacije i zatvora ili laksativi
- Lekovi protiv dijareje
- Antibiotici
- Probiotici
Samostalno uzimanje ovih lekova za IBS, a posebno antibiotika, nije preporučljivo.
Postavljanje dijagnoze
Za razliku od drugih bolesti digestivnog trakta, kao što su čir na želucu i dvanaestopalačnom crevu, inflamatorne bolesti creva, infekcije heliko bakterijom i drugih, sindrom nervoznih creva nije moguće dijagnostifikovati na osnovu analize krvi ili stolice, endoskopijom, ili RTG snimaka.
Nivo kalprotektina, jednog od veoma čestih testova koji se koriste za postavljanje dijagnoze kod tegoba povezanih sa donjim delom divestivnog trakta, kod IBS-a je negativan.
Ovo znači da se dijagnoza može postaviti isključivo isključivanjem svih drugih bolesti koje mogu izazivati prisutne simptome.
Ukoliko su prisutni simptomi iritabilnog kolona najmanje šest meseci, a svi drugi nalazi su normalni, može se postaviti dijagnoza nervoznih creva.
Prevencija
Prevencija pojave nervoznih creva u pravom smislu te reči ne postoji.
Prevencija nervoznih creva može se posmatrati kao skup životnih promena koje će sprečiti da se ispolje simptomi, pre svega kroz izbegavanje namirnica okidača.
Druge navike, poput povećane fizičke aktivnosti, unosa dovoljno vlaknaste hrane i smanjenje ili prestanak konzumacije alkohola i pušenja mogu igrati ulogu u prevenciji pojave tegoba sindroma iritabilnog creva.
Pored toga, studija iz 2015. godine obavljena na gotovo pet hiljada ljudi, pokazala je da je gubitak zuba faktor rizika kada je reč o pojavi sindroma nervoznih creva.
Ova studija je utvrdila da je kod ljudi koji su izgubili jedan ili više zuba šansa za razvoj ovog stanja 33 do 35% veća.
Zanimljivo je da su ljudi sa protezama za nadoknadu zuba pod duplo većim rizikom od razvoja nervoznih creva.
Veruje se da je razlog za ovo povećano nakupljanje bakterija u ustima osoba sa protezama, usled otežanog održavanja oralne higijene.
Iako su dodatna istraživanja potrebna, deluje da je nadoknada zuba zubnim implantima ili mostovima daleko bolje rešenje.
Zaključak
Nervozna creva su relativno često stanje koje pogađa 15 do 30% stanovništva.
Trenutno ne postoji lek za sindrom iritabilnog kolona, već se terapija svodi na smanjenje prisutnih tegoba.
Kako bi se simptomi ublažili ili u potpunosti uklonili, na raspolaganju su različiti kućni lekovi, a preporučuje se i pridržavanje ishrane za sindrom nervoznih creva, koja se naziva FODMAP dijeta.
U slučajevima kada prirodno lečenje i promene u ishrani ne olakšavaju ili uklanjaju simptome, određeni lekovi mogu da budu od koristi.
Najčešći lekovi kod nervoznih creva su lekovi protiv grčeva, zatvora ili dijareje, kao i antibiotici i probiotici.
