Skolioza predstavlja najčešći deformitet kičmenog stuba u dečijem i adolescentnom uzrastu, kod kog kičma poprima bočno zakrivljenje u obliku slova „C“ ili „S“.
Ugao te zakrivljenosti obično prelazi 10 stepeni, a procenjuje se da se skolioza javlja kod 2 do 3 procenta dece.
Iako blage forme obično ne uzrokuju bol, rana dijagnoza je od velikog značaja jer izraženije krivine mogu dovesti do vidljivih telesnih asimetrija, bola u leđima, pa čak i do poremećaja u funkcionisanju pluća i srca.
U ovom članku objasnićemo šta je skolioza i koje vrste postoje, kako se prepoznaje i postavlja dijagnoza, kao i koje su najbolje vežbe za skoliozu, a koji drugi načini lečenja, kako kod dece, tako i kod odraslih.
Šta je skolioza?
Skolioza predstavlja bočno zakrivljenje i rotaciju kičmenog stuba u tri ravni prostora.
Umesto da kičma, posmatrana s leđa, prati ravnu liniju, kod ovog stanja ona poprima oblik slova „C“ ili „S“.
Na rendgenskom snimku jasno se uočava odstupanje pršljenova od centralne ose tela, kao i njihova rotacija, što stvara karakterističnu asimetriju.
Krivina može biti smeštena u grudnom, slabinskom delu ili kombinovano, i može biti orijentisana ulevo ili udesno, u zavisnosti od telesne građe i uzroka.
Da bi se postavila dijagnoza, zakrivljenje mora biti veće od 10 stepeni prema Cobbovom uglu.
Cobbov ugao je metod merenja zakrivljenosti kičmenog stuba na rendgenskom snimku, pri čemu se određuje ugao između najnaglašenije nagnutih pršljenova na vrhu i dnu krivine, koji se koristi za dijagnozu skolioze i procenu njene težine i napredovanja tokom vremena.
Blaža odstupanja od 10 stepeni se ne klasifikuju kao skolioza.
Najčešći oblik je idiopatska skolioza, koja se otkriva u detinjstvu ili adolescenciji, često bez jasnih simptoma.
Vrste skolioze
Skolioze se klasifikuju prema uzroku i uzrastu u kojem se javljaju, a ta podela omogućava preciznije praćenje toka bolesti i odabir odgovarajućeg pristupa u lečenju.
Skolioza se dijagnostikuje u detinjstvu i adolescenciji, a uzroci mogu biti različiti, od genetskih i razvojnih do neuroloških i sindromskih poremećaja.
U nastavku slede najčešće vrste skolioze:
- Idiopatska skolioza: Najčešći oblik skolioze kod dece koji čini preko 80% svih slučajeva, a javlja se bez poznatog uzroka. Obično se otkriva u uzrastu između 10 i 18 godina, ali može nastati i ranije. Zakrivljenost kičme kod ovih oblika najčešće nastaje u periodu ubrzanog rasta i može se brzo pogoršavati ukoliko se ne prati i ne leči.
- Urođena skolioza: Kongenitalna skolioza nastaje usled nepravilnog formiranja pršljenova tokom embrionalnog razvoja. Pršljenovi mogu biti srasli, deformisani ili nepotpuno razvijeni, što dovodi do zakrivljenja kičme već pri rođenju ili u prvim godinama života. Deformiteti su često izraženi i progresivni, pa se u težim slučajevima operativno lečenje sprovodi u ranom detinjstvu kako bi se sprečilo dalje pogoršanje.
- Neuromišićna skolioza: Nastaje kao posledica neuroloških i mišićnih poremećaja, kao što su cerebralna paraliza, mišićne distrofije, spinalna mišićna atrofija i slična stanja. Ove krivine su obično izraženije, zahvataju veći deo kičmenog stuba i brzo napreduju. Zbog kompleksnosti osnovne bolesti, terapija često uključuje multidisciplinarni pristup, a u mnogim slučajevima se preporučuje operacija radi stabilizacije kičme.
- Sindromska skolioza: Razvija se kao deo kliničke slike kod genetskih sindroma kao što su Marfanov sindrom, Daunov sindrom ili Ehlers-Danlosov sindrom. U ovim slučajevima skolioza je samo jedan od simptoma šireg sistemskog poremećaja i njeno lečenje zahteva saradnju više specijalnosti, uz individualizovan pristup svakom pacijentu.
Bočne krivine kičmenog stuba, osim po uzroku, mogu se razlikovati i po pravcu u kojem su zakrivljene, kao i po regiji kičme koju zahvataju.
Ove osobine definišu se terminima koji dodatno preciziraju vrstu i lokalizaciju skolioze:
- Dekstrokonveksna skolioza: Krivina je konveksna, odnosno ispupčena, ka desnoj strani tela. Najčešće se javlja u torakalnom, grudnom, delu kičme i češća je kod adolescentne idiopatske skolioze.
- Sinistrokonveksna skolioza: Krivina je konveksna, odnosno ispupčena, ka levoj strani tela. Češće se javlja u lumbalnom, slabinskom, delu kičme i može biti znak da je skolioza sekundarna posledica neurološkog ili drugog uzroka.
- Torakalna skolioza: Krivina je lokalizovana u grudnom delu kičme, između T1 i T12 pršljena. Može izazvati i funkcionalne smetnje disanja kod težih deformiteta.
- Lumbalna skolioza: Krivina se nalazi u slabinskom delu kičme, od L1 do L5, i često je praćena bolovima u leđima.
- Torakolumbalna skolioza: Krivina zahvata prelazni deo između grudne i slabinske kičme, što može dovesti do izraženije telesne asimetrije.
- Dvostruko zakrivljenje: Kod dvostrukog ili „S“ zakrivljenja postoje dve krivine, jedna u torakalnom, a druga u lumbalnom delu kičme. Ovo je jedan od najčešćih obrazaca i može vizuelno prikriti neravnotežu jer se telo prilagođava.
Simptomi
Skolioza u detinjstvu najčešće ne izaziva bol, posebno kada je zakrivljenost blaga do umerena, pa se stanje često otkriva posmatranjem telesne asimetrije.
Tipični znaci koji mogu ukazivati na prisustvo skolioze uočavaju se prilikom kliničkog pregleda, a uključuju:
- Ramena različite visine, gde je jedno rame vidno više postavljeno od drugog
- Neujednačena udaljenost između ruku i tela prilikom stajanja uspravno
- Razlika u visini ili položaju kukova
- Istureni deo rebarnog luka na jednoj strani leđa, takozvani rebrasti grb, posebno vidljiv pri saginjanju
- Asimetrično razvijeni ili naglašeni mišići u lumbalnom delu leđa
- Neravnomerni kožni nabori u predelu struka.
Takođe se može primetiti da je čitavo telo blago nagnuto u jednu stranu, ili da glava nije više pozicionirana iznad središta karlice.
Jedan od najpouzdanijih testova za otkrivanje strukturne skolioze u ordinaciji je Adamsov test pregiba unapred, pri kojem se uočava jednostrana izbočina na leđima.
Bol se retko javlja u početnim fazama, ali kada se javlja, njegova prisutnost ili lokalna osetljivost može ukazivati na potrebu za dodatnom dijagnostikom kako bi se isključila sekundarna patologija ili progresivni oblik deformiteta.
Uzroci
Kod najvećeg broja skolioza koje se javljaju u detinjstvu i adolescenciji uzrok ostaje nepoznat, a ovakve forme se nazivaju idiopatskim.
Pretpostavlja se da njihovu pojavu uzrokuje kombinacija genetskih i faktorskih uticaja, budući da se skolioza često javlja u više članova iste porodice.
Iako su neka istraživanja ukazala moguću ulogu naslednih faktora, nijedan konkretan gen do sada nije identifikovan sa sigurnošću.
Osim genetske predispozicije, ulogu mogu igrati i mišićna neravnoteža, neuočeni poremećaji držanja i mikropokreti pršljenova tokom faza intenzivnog rasta.
Za razliku od idiopatske, druge vrste skolioze imaju jasan uzrok.
Urođena skolioza nastaje zbog nepravilnog razvoja pršljenova još u embrionalnoj fazi.
Neuromišićne skolioze nastaju kao posledica stanja koja slabe mišićnu kontrolu i stabilnost kičme, kao što su cerebralna paraliza ili mišićna distrofija.
Sindromske skolioze se razvijaju kao deo šire kliničke slike urođenih sindroma koji zahvataju vezivno tkivo ili nervni sistem, poput Marfanovog ili Ehlers-Danlosovog sindroma.
Kada je reč o faktorima rizika, pol se posebno izdvaja, budući da su devojčice znatno podložnije razvoju skolioze nego dečaci, a i sklonije težim oblicima.
Smatra se da je rizik od progresije krivine kod devojčica čak sedam do osam puta veći, naročito u periodu naglog rasta tokom puberteta, koji se obično dešava između devete i 13. godine kod devojčica i 12. do 16. godine kod dečaka.
Iako nepravilno držanje tela, dugo sedenje ili nošenje teškog školskog ranca mogu izazvati bol u leđima, oni nisu uzrok idiopatske skolioze niti doprinose pogoršanju postojeće strukturne krivine.
Takvi faktori utiču na prolazne, funkcionalne promene položaja tela koje ne ostavljaju trajne deformitete.
Dijagnoza
Skolioza se najčešće otkriva tokom redovnih sistematskih pregleda u školskom uzrastu, kada lekar procenjuje držanje tela i simetriju ramena, lopatica, kukova i kožnih nabora.
Jedan od osnovnih testova koji se koristi je Adamsov test pregiba unapred, kojim se može uočiti eventualna rebrasta izbočina, tipična za strukturnu skoliozu.
Ukoliko postoje klinički znaci koji ukazuju na zakrivljenje, pacijent se upućuje na rendgensko snimanje kičmenog stuba u stojećem položaju, koji omogućava merenje Cobbovog ugla i precizno određivanje lokalizacije i težine deformiteta.
Da bi se postavila dijagnoza skolioze, neophodno je da Cobbov ugao iznosi više od 10 stepeni, dok se manji uglovi smatraju varijacijama normalnog držanja, a ne strukturnom deformacijom.
U slučajevima kada postoji sumnja na uzrok koji nije idiopatski, dodatne metode kao što su magnetna rezonanca koriste se za otkrivanje urođenih anomalija pršljenova, tumora ili neuroloških stanja koja mogu izazvati sekundarnu skoliozu.
Pravovremeno postavljanje dijagnoze je od velikog značaja jer omogućava rano praćenje i, ukoliko je potrebno, uključivanje terapije koja može sprečiti napredovanje krivine i potencijalne komplikacije.
Lečenje
Lečenje skolioze zavisi od oblika i ozbiljnosti zakrivljenosti kičme, i može uključivati praćenje, vežbe za skoliozu i fizikalnu terapiju, upotrebu ortopedskih pomagala, i u veoma teškim slučajevima, hiruršku intervenciju.
Konzervativno lečenje
Kod blagih i umerenih oblika skolioze primenjuje se konzervativni pristup, čiji je cilj da se prati razvoj deformiteta i spreči njegovo pogoršanje bez potrebe za invazivnim merama.
Od ključne važnosti kod ovog pristupa je redovno praćenje, pa su uobičajene kontrole ortopeda na svakih nekoliko meseci, kako bi se utvrdilo da li se zakrivljenost pogoršava kako dete raste.
Ako se krivina ne menja ili je vrlo blaga, najčešće nije potrebna dodatna terapija.
U sklopu konzervativnog lečenja preporučuju se i opšte mere očuvanja zdravlja kičmenog stuba, što uključuje održavanje pravilnog držanja tokom sedenja, stajanja i svakodnevnih aktivnosti, kao i podsticanje dece da ostanu fizički aktivna.
Većina sportova je dozvoljena, a posebno se favorizuju one fizičke aktivnosti koje doprinose jačanju mišića trupa, što pomaže stabilizaciji kičme i prevenciji poremećaja u posturi.
Vežbanje pod stručnim nadzorom ne samo da ne pogoršava skoliozu, već može imati značajnu ulogu u usporavanju njenog napredovanja.
Fizioterapija i vežbe
Fizioterapija zauzima centralno mesto u konzervativnom pristupu lečenju skolioze, naročito kod idiopatskih oblika kod dece i adolescenata.
Terapijski plan obuhvata ciljane vežbe koje jačaju duboke stabilizatore kičmenog stuba i koriguju posturalnu neravnotežu.
Posebno su značajne specifične metode kao što je Schroth ili Šrot metoda, koja koristi disanje, istezanje i izometrijske kontrakcije kako bi se smanjila torzija i poboljšala simetrija tela.
Redovno izvođenje ovih korektivnih vežbi pod nadzorom obučenog fizioterapeuta može doprineti boljem držanju, smanjenju vizuelnih deformiteta i jačanju trupa.
Iako vežbanje ne može u potpunosti ispraviti izražene krivine, kod velikog broja dece može zaustaviti ili usporiti progresiju zakrivljenja.
Pored toga, vežbanje pozitivno utiče na fleksibilnost, koordinaciju i samopouzdanje deteta.
Osim Šrot metode, vežbe za skoliozu koje se često primenjuju su različite vrste snage i istezanja.
Neke od vežbi uključuju vežbe istezanja zadnje lože i fleksora kukova, vežbe za jačanje trbušnih i leđnih mišića, poput vežbi na lopti, bočnih oslonaca, odnosno takozvanog „side planka“, i statičkih kontrakcija.
Koriste se i vežbe ravnoteže i propriocepcije koje podstiču simetričnu aktivaciju mišića, kao i vežbe u suspenziji i segmentalne korektivne vežbe za disanje i pokretljivost rebara.
Plivanje i vežbe u vodi su takođe veoma korisne jer smanjuju opterećenje na kičmu, a istovremeno aktiviraju veći broj mišićnih grupa.
Ortopedska pomagala
Kod umerenih oblika skolioze, kada postoji rizik od pogoršanja tokom rasta, preporučuje se korišćenje ortopedskih pomagala u vidu prsluka, korseta ili pojasa za kičmu.
Ova pomagala imaju za cilj da stabilizuju krivinu i spreče njeno dalje povećavanje dok traje period rasta.
Prsluk se izrađuje individualno, na osnovu telesne građe i lokacije zakrivljenja, i nosi se prema preporuci lekara, najčešće između 16 i 23 sata dnevno.
Korset deluje tako što primenjuje pritisak na precizno određene tačke na trupu, čime pomaže u kontroli torzije i bočne zakrivljenosti.
Studije potvrđuju da pravilno izrađen i redovno nošen prsluk može značajno smanjiti rizik od progresije skolioze, naročito ako se terapija započne na vreme.
Efikasnost ovog vida lečenja zavisi od stepena posvećenosti nošenju, kao i od toga koliko je još rasta ostalo.
Po završetku rasta, kada se kičma stabilizuje, prsluk se u većini slučajeva više ne koristi.
Hirurško lečenje
Hirurški zahvat se razmatra kod teških oblika skolioze, naročito kada krivina prelazi 40 do 45 stepeni kod deteta koje je još u fazi rasta, ili kada postoji ubrzano pogoršanje deformiteta, kao što je slučaj kod urođene skolioze.
Glavni cilj operacije je da se zaustavi dalja progresija zakrivljenja i, kada je moguće, postigne korekcija kičmenog stuba.
Najčešći tip hirurške intervencije je spinalna fuzija, procedura u kojoj se pršljenovi u deformisanom segmentu trajno povezuju.
Tokom operacije se ugrađuju metalni implantati u vidu šipki, šrafovi i kuka, koji drže kičmu u korigovanom položaju dok pršljenovi srastaju u jedinstvenu koštanu strukturu.
Za decu koja još nisu završila rast, koriste se specijalni produživi implantati koji se mogu povremeno produžavati kako bi pratili rast kičmenog stuba.
Hirurško lečenje predstavlja ozbiljan zahvat i zahteva prethodnu detaljnu procenu zdravstvenog stanja deteta, uključujući respiratornu funkciju i druge važne parametre.
Nakon operacije sledi period oporavka i rehabilitacije, tokom kog se prati stabilnost korekcije i funkcionalni oporavak.
Uz odgovarajuće vođenje, većina dece nakon operacije postiže značajno poboljšanje izgleda tela, smanjenje bola i povratak svakodnevnim aktivnostima.
Prevencija i rana detekcija
Kako je uzrok većine dečjih skolioza, naročito idiopatskih, nepoznat, ne postoji specifična prevencija ovog stanja.
Ipak, pravilno držanje tela, redovna fizička aktivnost i jačanje trbušne i leđne muskulature igraju važnu ulogu u očuvanju zdravlja kičmenog stuba tokom perioda rasta.
Fizička aktivnost i snažni mišići trbuha i leđa važni su i kod odraslih osoba, budući da se na ovaj način smanjuje rizik od problema sa kičmom kao što su išijas, lumbago, spondiloza, diskus hernija i brojna druga.
Podjednako je važno kontinuirano praćenje eventualnih deformiteta, budući da se većina skolioza razvija postepeno i bez vidljivih simptoma.
Redovni sistematski pregledi kod pedijatra ili ortopeda, posebno u periodima intenzivnog rasta, predstavljaju osnovnu meru ranog otkrivanja.
U školskom uzrastu to često podrazumeva obavljanje jednostavnih testova, poput Adamsovog testa, kojim se mogu uočiti početne krivine i asimetrije tela.
Ukoliko postoji sumnja, rendgenski snimak se koristi za potvrdu dijagnoze i procenu stepena zakrivljenja.
Kako bi se deformiteti otkrili na vreme, važno je da roditelji obrate pažnju na znake poput nejednake visine ramena, izraženije lopatice s jedne strane ili vidljive rebraste izbočine.
U slučaju da se ovakvi znaci primete, dete treba uputiti na stručni pregled bez odlaganja.
Pravovremeno otkrivanje skolioze omogućava da se primene mere kao što su praćenje, fizioterapija ili ortopedski prsluk, čime se može sprečiti pogoršanje i potreba za invazivnijim intervencijama.
Komplikacije
Ako se skolioza ne prepozna na vreme i ne prati adekvatno, može dovesti do brojnih dugoročnih posledica koje se tiču kako fizičkog zdravlja, tako i psihičkog stanja.
Najčešće komplikacije uključuju izražene koštane deformitete sa vidljivom asimetrijom ramena, lopatica ili kukova, što može dovesti do posturalne neravnoteže i hroničnog bola u leđima, posebno u odraslom dobu.
U slučajevima sa velikim zakrivljenjima, naročito onima preko 60 stepeni, dolazi do ograničene pokretljivosti grudnog koša, smanjenog kapaciteta pluća i otežanog disanja.
Kod veoma teških deformiteta može doći do kompresije organa u grudnom košu, što direktno utiče na funkciju pluća i srca, naročito pri fizičkom naporu.
Osim fizičkih tegoba, estetski vidljive promene, naročito u periodu adolescencije, mogu izazvati psihološke teškoće kao što su manjak samopouzdanja, anksioznost i samoizolovanje.
Zaključak
Skolioza predstavlja složen deformitet kičmenog stuba koji najčešće nastaje tokom detinjstva i adolescencije, a u najvećem broju slučajeva uzrok ostaje nepoznat.
Iako blaga zakrivljenja često ne izazivaju simptome, važno je pratiti razvoj deformiteta jer kod težih oblika mogu nastupiti ozbiljne komplikacije, uključujući bol, smetnje u radu pluća i srca, kao i psihološke poteškoće.
Pravovremena dijagnoza i adekvatno lečenje, bilo praćenjem, fizioterapijom, ortopedskim pomagalima ili hirurškom intervencijom, su od ključne važnosti za očuvanje zdravlja i kvaliteta života deteta.
