Limfociti su vrsta belih krvnih zrnaca koja igraju ključnu ulogu u odbrambenom mehanizmu organizma.
Kao deo imunološkog sistema, oni su odgovorni za prepoznavanje i uništavanje patogena, poput virusa, bakterija i drugih štetnih mikroorganizama.
Pored zaštite od patogena, limfociti su uključeni i u regulaciju imunološkog odgovora i pamćenje prethodnih infekcija, što omogućava organizmu da brže reaguje na buduće napade.
U ovom članku objasnićemo šta su limfociti i koje vrste postoje, koje su normalne vrednosti, a kada se javljaju povišeni limfociti ili smanjene vrednosti.
Šta su limfociti?
Limfociti su vrsta leukocita, odnosno belih krvnih zrnaca, koja su izuzetno važna za pravilan imunološki odgovor tela, posebno u prepoznavanju i neutralizaciji patogena, poput virusa, bakterija i gljivica.
Oni su odgovorni za specifičan imunitet, što znači da mogu prepoznati određene mikroorganizme i pružiti dugotrajnu zaštitu protiv njih.
Limfociti čine oko 20 do 40% ukupnog broja leukocita u krvi, a proizvode se u koštanoj srži, dok se kasnije razvijaju i u drugim organima poput timusa, slezine i limfnih čvorova.
Postoje tri glavna tipa limfocita, od kojih svaki ima specifične funkcije u imunološkom sistemu:
- B-limfociti ili B-ćelije: Ove ćelije su zadužene za proizvodnju antitela, proteina koji se vezuju za specifične antigene na površini patogena. Kada B-limfociti prepoznaju strani organizam, oni proizvode antitela koja se vežu za njega i pomažu u njegovom neutralisanju.
- T-limfociti ili T-ćelije: T-ćelije su ključne za posredovanje ćelijskog imuniteta. Dve glavne vrste T-limfocita su T-pomagači ili Th-ćelije koje pomažu u koordinaciji celokupnog imunološkog odgovora tako što aktiviraju druge imunološke ćelije, i citotoksični T-limfociti koji direktno uništavaju zaražene ili tumorske ćelije.
- Prirodne ćelije ubice ili NK ćelije: NK ćelije su deo urođenog imunog sistema i specijalizovane su za brzo prepoznavanje i uništavanje zaraženih ili kancerogenih ćelija bez prethodne aktivacije antitelima.
Limfociti su veoma važni za sticanje imunološke memorije, koja omogućava da kada se organizam jednom suoči s određenim patogenom, limfociti pamte taj susret, omogućavajući brži i efikasniji imunološki odgovor prilikom ponovnog izlaganja istom patogenu.
Ova funkcija je osnova vakcinacije, koja podstiče limfocite da prepoznaju i zapamte uzročnike bolesti, pružajući dugotrajnu zaštitu.
Normalne vrednosti limfocita u krvi
Normalne vrednosti limfocita u krvi procenjuju se kao deo kompletne krvne slike koja uključuje analizu svih tipova krvnih zrnaca.
KKS pruža informacije o apsolutnom broju i procentu limfocita, kao i o broju drugih belih krvnih zrnaca, kao što su neutrofili, eozinofili, bazofili i monociti, koji zajedno čine ukupni broj leukocita.
- Apsolutni broj limfocita: Normalne vrednosti limfocita u krvi iznose između 1.0 i 4.0 x 10^9/L, odnosno od 1.000 do 4.000 limfocita po mikrolitru krvi.
- Procenat limfocita: U odnosu na ukupan broj belih krvnih zrnaca, limfociti obično čine 20% do 40%.
Ove vrednosti mogu varirati u zavisnosti od laboratorije, starosti, zdravstvenog stanja osobe i drugih faktora.
Na primer, deca obično imaju veći procenat limfocita u krvi nego odrasli, a nivo limfocita može se povećati ili smanjiti u različitim patološkim stanjima, kao što su infekcije, autoimune bolesti ili hematološki poremećaji.
Povišeni limfociti
Povišeni limfociti, stanje koje se naziva limfocitoza, podrazumeva povećanje broja limfocita u krvi iznad normalnih vrednosti.
Limfocitoza se obično definiše kao broj limfocita veći od 4.0 x 10^9/L ili kada limfociti čine više od 40% ukupnog broja belih krvnih zrnaca.
Ovo stanje može biti povezano sa različitim uzrocima, uključujući akutne ili hronične infekcije, autoimune poremećaje, pa čak i maligne bolesti.
Uzroci povišenih limfocita
U nastavku slede najčešći uzroci povišenih limfocita u krvi.
Virusne infekcije
Jedan od najčešćih uzroka limfocitoze su virusne infekcije.
Kada je telo izloženo virusu, kao što su mononukleoza, hepatitis, HIV ili grip, limfociti se brzo umnožavaju kako bi odgovorili na infekciju.
Povećanje broja limfocita u ovom slučaju je prirodni deo imunološkog odgovora organizma na virus, te ne predstavlja razlog za zabrinutost.
Bakterijske infekcije
Neke bakterijske infekcije, naročito hronične, kao što su tuberkuloza ili bruceloza, mogu izazvati povišene limfocite.
U takvim slučajevima, organizam koristi limfocite kao deo odbrane protiv dugotrajnih patogena koji zahtevaju produženi imunološki odgovor.
Autoimune bolesti
Limfocitoza može biti prisutna i kod autoimunih poremećaja, poput reumatoidnog artritisa ili lupusa.
Ove autoimune bolesti dovode do toga da imunološki sistem greškom napada sopstvene ćelije i tkiva, što dovodi do hronične aktivacije limfocita i povećanja njihovog broja.
Hematološke maligne bolesti
Leukemija i limfomi, naročito hronična limfocitna leukemija i akutna limfoblastna leukemija, mogu uzrokovati značajno povišene limfocite.
Kod ovih bolesti, postoji abnormalna proliferacija limfocita, odnosno limfociti prekomerno rastu i razmnožavaju se, što dovodi do njihovog naglog povećanja u krvi.
Emocionalni i fizički stres
Intenzivan fizički stres, trauma ili emocionalni stres mogu privremeno povećati broj limfocita.
Ovaj odgovor je deo prirodnog odbrambenog odgovora organizma na stresne situacije.
Upalne bolesti
Hronične upale kao što su inflamatorne bolesti creva poput ulceroznog kolitisa ili Kronove bolesti, mogu uzrokovati produženu aktivaciju imunološkog sistema, što rezultira limfocitozom.
Vrste limfocitoze
Postoje dve osnovne vrste limfocitoze, a to su reaktivna limfocitoza i klonska limfocitoza.
Reaktivna limfocitoza se javlja kao odgovor na infekciju ili inflamaciju.
U ovom slučaju, povećani broj limfocita je normalan odgovor imunološkog sistema i obično se vraća u normalu kada infekcija prođe ili se upalni proces smiri.
Klonska limfocitoza je stanje povezano sa hematološkim malignitetima, kao što su različiti oblici leukemije ili limfomi.
Kod ovih bolesti, jedan klon abnormalnih limfocita se nekontrolisano razmnožava, što dovodi do njihovog masivnog povećanja u krvi.
Simptomi limfocitoze
Simptomi povišenih limfocita zavise od osnovnog uzroka.
U slučajevima infekcija, simptomi mogu uključivati:
- Povišenu temperaturu
- Umor i malaksalost
- Uvećane limfne čvorove
- Bol u grlu
- Noćno znojenje
Kod limfocitoze izazvane hematološkim malignitetima, mogu se javiti sledeći simptomi:
- Gubitak telesne mase
- Uvećana jetra ili slezina
- Anemija
- Povećano krvarenje ili laka pojava modrica
Dijagnoza limfocitoze
Limfocitoza se najčešće otkriva putem kompletne krvne slike, koja uključuje brojanje apsolutnog broja limfocita i procenat limfocita u ukupnom broju belih krvnih zrnaca.
Pored limfocita, kompletna krvna slika pokazuje i vrednosti neutrofila, monocita, eozinofila i bazofila, što olakšava postavljanje tačne dijagnoze.
U zavisnosti od sumnje na osnovni uzrok, lekar može zatražiti dodatne testove, kao što su, testovi na infekcije poput HIV-a ili mononukleoze, imunofenotipizaciju za proveru abnormalnih limfocita kod sumnje na leukemiju ili limfom, kao i biopsiju koštane srži.
Lečenje limfocitoze
Lečenje limfocitoze zavisi od osnovnog uzroka.
Ukoliko je limfocitoza izazvana infekcijom, obično se ne zahteva specifično lečenje osim tretmana same infekcije.
Kod autoimunih bolesti, cilj terapije je smanjenje imunološkog odgovora i kontrola bolesti, što može smanjiti broj limfocita.
U slučajevima malignih stanja, poput leukemije ili limfoma, terapija može uključivati hemoterapiju, radioterapiju, ili transplantaciju koštane srži.
Smanjeni limfociti
Smanjeni limfociti, stanje poznato kao limfopenija ili limfocitopenija, podrazumeva smanjenje broja limfocita ispod normalnih vrednosti.
U opštem broju belih krvnih zrnaca, normalan broj limfocita iznosi između 1.0 i 3.0 x 10^9/L, odnosno čini 20% do 40% svih leukocita.
Kada je broj limfocita ispod ovih vrednosti, osoba postaje podložnija infekcijama, budući da limfociti igraju ključnu ulogu u odbrani organizma, naročito od virusnih i gljivičnih infekcija.
Uzroci smanjenih limfocita
Virusne infekcije
Virusne infekcije koje traju duže, poput HIV-a, mogu iscrpeti imunski sistem i smanjiti broj limfocita, što drastično oslabljuje sposobnost tela da se bori protiv infekcija.
Hepatitis, grip i Epstein-Barr virus takođe mogu privremeno smanjiti broj limfocita.
Imunodeficijencije
Limfopenija je česta kod osoba sa primarnim ili stečenim imunodeficijencijama.
HIV/AIDS je najpoznatiji primer stečene imunodeficijencije koja direktno uništava T-limfocite.
Nasledne bolesti, poput Didžordžovog sindroma ili Wiskott-Aldrichovog sindroma, mogu takođe dovesti do smanjenog broja limfocita zbog urođenih poremećaja u funkciji imunološkog sistema.
Autoimune bolesti
Kod bolesti poput lupusa ili reumatoidnog artritisa, telo napada sopstvene limfocite, što može rezultirati njihovim smanjenjem.
Autoimuni napadi na limfocite mogu dovesti do njihovog ubrzanog uništavanja, što vremenom slabi imunološki sistem.
Hematološke bolesti
Neki tipovi raka, naročito bolesti krvi i koštane srži, kao što su limfomi i leukemije, mogu uzrokovati limfopeniju.
Ove bolesti potiskuju normalnu funkciju koštane srži, što smanjuje proizvodnju limfocita.
Pored toga, aplazija koštane srži, stanje u kojem koštana srž ne proizvodi dovoljno krvnih ćelija, može biti uzrok niskih limfocita u krvi.
Lekovi i terapije
Određeni lekovi i medicinski tretmani, naročito oni koji suzbijaju imunski sistem, kao što su kortikosteroidi, hemoterapija i radioterapija, mogu značajno smanjiti broj limfocita.
Hemoterapija za lečenje raka često dovodi do limfopenije, jer napada brzo deljive ćelije, uključujući limfocite.
Takođe, imunosupresivi koji se koriste za lečenje autoimunih bolesti ili sprečavanje odbacivanja transplantiranih organa mogu smanjiti broj limfocita.
Nedostatak hranljivih materija
Malnutricija ili nedostatak ključnih hranljivih materija, kao što su proteini, cink, ili vitamin B12, može ometati normalnu proizvodnju limfocita u koštanoj srži.
Pored toga, alkoholizam može izazvati oštećenje koštane srži i smanjiti broj limfocita.
Teške infekcije i sepsa
Teške bakterijske infekcije, poput sepsa, mogu izazvati limfopeniju, jer telo ubrzano koristi limfocite u borbi protiv infekcije, što smanjuje njihov broj u krvi.
Sepsa takođe može uzrokovati opšte oštećenje imunološkog sistema.
Hronični stres
Hronični fizički ili emocionalni stres može iscrpeti imunski sistem i dovesti do smanjenog broja limfocita.
Dugotrajni stres može oslabiti sposobnost organizma da proizvodi nove limfocite, što slabi odbrambeni mehanizam tela.
Simptomi smanjenih limfocita
Simptomi limfopenije su često povezani sa slabom sposobnošću tela da se bori protiv infekcija.
Osobe sa smanjenim brojem limfocita mogu doživeti česte i dugotrajne virusne i bakterijske infekcije, koje se mogu manifestovati respiratornim problemima, kao što su prehlade, bronhitis ili pneumonija.
Kod ozbiljnijih oblika limfopenije, mogu se pojaviti teške infekcije, uključujući gljivične infekcije, infekcije kože i sluzokože ili sepsu.
Pored toga, osobe sa limfopenijom mogu imati problema sa sporim zarastanjem rana, jer njihov imunološki sistem nije u stanju da efikasno deluje na infekcije i upale koje se javljaju tokom procesa zarastanja.
Dijagnoza limfopenije
Limfopenija se dijagnostikuje analizom kompletne krvne slike, koja uključuje brojanje apsolutnog broja limfocita i procenat limfocita u ukupnom broju leukocita.
U slučaju sumnje na ozbiljnije poremećaje, mogu biti potrebni dodatni testovi, kao što su testovi na infekcije, analiza limfocitnih podtipova, pregled koštane srži ili testovi kojima se utvrđuju nutritivni nedostaci, odnosno vitamina i minerala u krvi.
Lečenje limfopenije
Lečenje limfopenije zavisi od uzroka i težine stanja.
Blagi slučajevi ponekad ne zahtevaju lečenje, već samo praćenje stanja, a broj limfocita se vraća u normalu po smanjenju upale, suzbijanja infekcije ili unapređenog kvalitata ishrane.
Teža stanja mogu zahtevati ozbiljnije lečenje, koje se najčešće fokusira na terapiju osnovne bolesti.
Ako je limfopenija izazvana infekcijom, lečenje te infekcije može pomoći u povećanju broja limfocita. Takođe, terapija autoimunih bolesti ili maligniteta može doprineti normalizaciji broja limfocita.
U težim slučajevima, lekari mogu preporučiti kolonija-stimulišuće faktore, lekove koji stimulišu proizvodnju limfocita u koštanoj srži.
Intravenozni imunoglobulini mogu biti od pomoći u jačanju imunološkog sistema kod osoba sa teškom limfopenijom.
U slučaju kada je limfopenija uzrokovana upotrebom određenih lekova, promena terapije ili smanjenje doze može pomoći u vraćanju broja limfocita u normalne vrednosti.
Na kraju, kod osoba sa nutritivnim nedostatkom, poput nedostatka vitamina B12 ili cinka, suplementacija ovih hranljivih materija može poboljšati funkciju imunološkog sistema i povećati broj limfocita.
Zaključak
Limfociti su ključna komponenta imunološkog sistema, i igraju značajnu ulogu u odbrani organizma od patogena, prepoznavanju infekcija i regulaciji imunološkog odgovora.
Povišene ili snižene vrednosti limfocita u krvi može ukazivati na različita zdravstvena stanja, od infekcija do ozbiljnijih bolesti, uključujući i rak krvi.
Povišeni limfociti najčešće se javljaju kao odgovor na virusne infekcije ili autoimune bolesti, dok smanjeni limfociti mogu biti povezani sa imunodeficijencijama, terapijama, stresom ili nutritivnim deficitima.
Rano prepoznavanje i dijagnoza stanja koje dovodi do promene broja limfocita od velikog je značaja za održavanje zdravlja i prevenciju ozbiljnijih komplikacija.
