Neutrofili su vrsta belih krvnih zrnaca, ključnih za odbranu organizma od infekcija.
Oni predstavljaju prvu liniju odbrane imunološkog sistema, brzo reagujući na prisustvo bakterija, virusa i drugih patogena.
Uloga neutrofila je od ogromne važnosti za održavanje zdravlja i zaštitu organizma od bolesti, a takođe mogu biti indikatori opšteg zdravstvenog stanja.
Apsolutni broj neutrofila u krvi može da varira pod uticajem različitih faktora, kao što su infekcije, upale, autoimune bolesti, ali i određeni lekovi ili terapije.
Niski nivoi neutrofila mogu povećati rizik od infekcija i često su povezani sa određenim terapijama, poput hemoterapije, virusnim infekcijama, autoimunim stanjima ili nedostatkom hranljivih materija.
Sa druge strane, povišeni nivoi neutrofila mogu ukazivati na infekciju, stres, upalu ili, u težim slučajevima, bolesti poput leukemije.
U ovom članku objasnićemo šta su neutrofili, koje su njihove funkcije, normalne vrednosti u krvi, te šta znači kada su vrednosti neutrofili niski ili povišeni.
Šta su neutrofili?
Neutrofili su najbrojnija vrsta belih krvnih zrnaca, čineći oko 50 do 70% svih leukocita u krvi.
Oni igraju ključnu ulogu u imunološkom odgovoru organizma, što znači da su deo nespecifične odbrane organizma, koja reaguje brzo na patogene bez potrebe za prethodnim kontaktom ili specifičnim naučenim odgovorom.
Neutrofili su prvenstveno odgovorni za borbu protiv bakterijskih infekcija, ali takođe reaguju na gljivične infekcije i pomažu u smanjenju upalnih procesa u organizmu.
Kada se patogeni nađu u organizam, neutrofili brzo prelaze iz krvi u zahvaćeno tkivo, gde prepoznaju i napadaju patogene u procesu fagocitoze, unoseći ih u svoje ćelije i razgrađujući ih enzimima.
Pored fagocitoze, neutrofili otpuštaju i različite antimikrobne supstance, kao što su reaktivne vrste kiseonika i proteini koji ubijaju mikroorganizme.
Ove ćelije takođe komuniciraju s drugim delovima imunološkog sistema, šaljući signale koji pozivaju dodatne odbrambene mehanizme tela na mesto infekcije ili povrede.
Neutrofili su kratkog veka, sa životnim ciklusom od nekoliko sati do jednog dana, nakon čega ih telo zamenjuje novim ćelijama koje se proizvode u koštanoj srži.
Njihov broj u krvi može biti indikator stanja imunološkog sistema, budući povišeni ili sniženi nivoi neutrofila mogu ukazivati na različite zdravstvene probleme.
Uloga neutrofila
Neutrofili imaju ključnu ulogu u zaštiti organizma od infekcija i održavanju zdravog imunološkog odgovora.
Oni predstavljaju prvu liniju odbrane u borbi protiv patogena, posebno bakterija i gljivica.
Njihova funkcija se odvija kroz nekoliko osnovnih mehanizama:
- Fagocitoza: Neutrofili prepoznaju, zahvataju i uništavaju patogene, kao što su bakterije i gljivice, procesom fagocitoze. Kada se suoče sa patogenom, neutrofili ga progutaju, obuhvatajući ga svojom membranom i unoseći ga u ćeliju, gde ga potom razgrađuju enzimima.
- Otpuštanje enzima i antimikrobnih proteina: Nakon fagocitoze, neutrofili oslobađaju snažne enzime poput proteaze, i reaktivne vrste kiseonika, koji direktno napadaju i uništavaju patogene. Ovi enzimi razgrađuju ćelijske zidove mikroorganizama, efikasno ih eliminisajući.
- Stvaranje neutrofilnih ekstracelularnih zamki: Neutrofili mogu stvarati mreže vlaknastih struktura, poznate kao neutrofilne ekstracelularne zamke ili NETs, koje hvataju i deaktiviraju patogene izvan ćelije, ograničavajući njihovo širenje u organizmu.
- Komunikacija sa drugim ćelijama imunog sistema: Neutrofili proizvode signale i citokine koji privlače druge imunološke ćelije na mesto infekcije ili upale, pomažući koordinaciji celokupnog imunološkog odgovora.
- Kontrola upale: Pored borbe protiv infekcija, neutrofili pomažu u regulaciji upalnih procesa. Oslobađanjem signalnih molekula mogu započeti ili smanjiti upalni odgovor, sprečavajući prekomerno oštećenje tkiva koje može nastati usled dugotrajne ili preterane upale.
Normalne vrednosti neutrofila u krvi
Normalne vrednosti neutrofila u krvi se mogu izraziti na dva načina, kao apsolutni broj neutrofila i kao procenat neutrofila u ukupnom broju belih krvnih zrnaca.
Apsolutni broj neutrofila daje direktnu informaciju o stvarnom broju neutrofila po jedinici krvi, što je korisno za identifikaciju stanja poput sniženog ili povišenog broja neutrofila.
Izražava se u broju neutrofila po mikrolitru krvi, i obično se za normalnu vrednost smatraju vrednosti u opsegu od 1.5 do 8.0 x 10^9/L, odnosno 1,500 do 8,000 neutrofila po mikrolitru.
Procenat neutrofila u diferencijalnoj krvnoj slici je parametar koji predstavlja udeo neutrofila u ukupnom broju belih krvnih zrnaca.
Normalno, neutrofili čine 40% do 70% ukupnog broja leukocita u krvi.
Procentualna vrednost se koristi za procenu relativnog prisustva neutrofila u krvi u odnosu na druge tipove leukocita, koje čine limfociti, monociti, eozinofili, bazofili.
Ova vrednost je važna kada se gleda celokupna slika imunološkog sistema i njegov odgovor, ali može biti manje precizna za dijagnozu jer može biti visoka ili niska iako je apsolutni broj neutrofila u granicama normale.
Na primer, procenat neutrofila može biti visok, ali ako je ukupan broj leukocita nizak, apsolutni broj neutrofila može i dalje biti ispod normale.
Pored toga, treba imati u vidu da prethodno pomenute vrednosti mogu u manjoj meri varirati u zavisnosti od laboratorije u kojoj se obavlja analiza krvi.
Niski neutrofili
Nizak broj neutrofila, stanje poznato kao neutropenija, može značajno oslabiti sposobnost organizma da se brani od infekcija.
Neutrofili su vrsta belih krvnih zrnaca, leukocita, koji su ključni za imunološki odgovor, naročito u borbi protiv bakterijskih i gljivičnih infekcija.
Kada je broj neutrofila nizak, osoba postaje podložnija infekcijama jer telo nema dovoljno ovih ćelija da se efikasno bori protiv patogena.
Neutropenije se prema ozbiljnosti može svrstati u tri kategorije:
- Blaga neutropenija: Podrazumeva apsolutni broj neutrofila između 1.0 i 1.5 x 10^9/L. Osobe sa blagom neutropenijom imaju nešto povećan rizik od infekcija, ali se uglavnom mogu nositi s manjim infekcijama.
- Umerena neutropenija: Podrazumeva apsolutni broj neutrofila između 0.5 i 1.0 x 10^9/L. Rizik od infekcija postaje značajno veći, a i najmanje infekcije mogu biti ozbiljne, naročito kod imunokompromitovanih osoba.
- Teška neutropenija: Podrazumeva apsolutni broj neutrofila ispod 0.5 x 10^9/L. U ovom stanju, organizam je gotovo potpuno bez odbrane protiv infekcija, i često se javljaju ozbiljne infekcije opasne po život.
Uzroci neutropenije
Postoji mnogo uzroka neutropenije, a u nastavku slede osnovni i najčešći.
Smanjena proizvodnja neutrofila u koštanoj srži
Za proizvodnju svih vrsta krvnih ćelija, uključujući neutrofile, odgovorna je koštana srž.
Kada postoji problem sa funkcijom koštane srži, proizvodnja neutrofila može biti smanjena.
Do smanjenja funkcije koštane srži može doći kao posledica sledećih faktora:
- Hemoterapija i zračenje: Ovi tretmani za rak mogu oštetiti koštanu srž, što smanjuje proizvodnju neutrofila.
- Leukemija i druge vrste raka: Rak koštane srži i krvi, poput leukemije, mogu potisnuti normalnu proizvodnju neutrofila.
- Aplastična anemija: Retko, ali ozbiljno stanje koje uzrokuje gubitak funkcije koštane srži, što smanjuje proizvodnju svih krvnih ćelija, uključujući neutrofile.
- Nedostatak hranljivih materija: Nedostatak vitamina B12, folne kiseline ili bakra može ometati proizvodnju neutrofila.
- Kongenitalna neutropenija: Kostmanov sindrom ili teška kongenitalna neutropenija je redak genetski poremećaji koji uzrokuje nizak broj neutrofila od rođenja.
Povećano uništavanje neutrofila
U nekim slučajevima, neutrofili se normalno proizvode, ali se ubrzano uništavaju ili koriste, što dovodi do neutropenije.
Neki od uzroka uključuju:
- Autoimune bolesti: Stanja poput sistemskog eritematoznog lupusa (SLE) ili reumatoidnog artritisa mogu uzrokovati da telo greškom napadne i uništi sopstvene neutrofile.
- Infekcije: Teške bakterijske ili virusne infekcije mogu uzrokovati ubrzano trošenje neutrofila ili oštećenje koštane srži. Neke virusne infekcije, poput HIV-a ili Epstein-Barr virusa (EBV), mogu smanjiti broj neutrofila.
- Splenomegalija (uvećana slezina): Slezina je organ koji uklanja oštećene ili stare krvne ćelije. Kada je uvećana, može ukloniti previše neutrofila, smanjujući njihov broj u krvi.
Lekovi koji izazivaju neutropeniju
Određeni lekovi mogu uzrokovati neutropeniju kao nuspojavu.
Neki lekovi koji mogu izazvati nizak broj neutrofila uključuju:
- Antibiotike: Hloramfenikol i sulfametioksazol mogu smanjiti broj neutrofila.
- Antiepileptike: Karbamazepin i valproat mogu izazvati smanjenje broja neutrofila.
- Imunosupresive: Lekovi koji se koriste za kontrolu autoimunih bolesti ili za prevenciju odbacivanja transplantiranih organa mogu suzbiti funkciju koštane srži.
Simptomi neutropenije
Osobe sa neutropenijom obično nemaju nikakve simptome dok se ne razvije infekcija.
Međutim, kada je broj neutrofila nizak, mogu se javiti sledeći simptomi:
- Česte ili teške infekcije: Česte prehlade, infekcije mokraćnog sistema, upale pluća ili infekcije kože mogu ukazivati na neutropeniju.
- Groznica: Groznica bez očiglednog uzroka može biti znak infekcije kod osoba sa neutropenijom, i često zahteva hitnu medicinsku pažnju.
- Rane koje sporo zarastaju: Osobe sa neutropenijom mogu primetiti da male povrede teško zarastaju.
- Bol u ustima: Bolne afte, rane ili infekcije u ustima i desnima česte su kod osoba sa niskim neutrofilima.
Dijagnoza i lečenje neutropenije
Neutropenija se najčešće otkriva putem kompletne krvne slike, koja meri apsolutni broj neutrofila i druge komponente krvi.
Diferencijalna krvna slika pomaže u određivanju procentualnog učešća neutrofila u ukupnom broju belih krvnih zrnaca.
Ako se otkrije neutropenija, lekar može zatražiti dodatne testove, uključujući, testove na infekcije, pregled koštane srži i testove na antitela, kako bi se ispitalo prisustvo autoimunih bolesti.
Lečenje neutropenije zavisi od njenog uzroka i ozbiljnosti.
Lečenje može da uključuje upotrebu antibiotika i antifungalnih lekovi, koji se mogu koristiti preventivno ili za lečenje infekcija kod osoba sa neutropenijom.
Kolonija-stimulišući faktori su lekovi koji stimulišu proizvodnju neutrofila u koštanoj srži, i mogu biti od koristi u određenim slučajevima.
Ako je neutropenija uzrokovana osnovnim stanjem, kao što je infekcija ili autoimuna bolest, lečenje tog stanja može poboljšati i broj neutrofila.
Na kraju, ukoliko je neutropenija izazvana lekovima, promena ili prestanak uzimanja tih lekova može pomoći.
Osobe sa neutropenijom moraju preduzeti mere opreza kako bi smanjile rizik od infekcija, što uključuje izbegavanje kontakta sa bolesnim osobama, često pranje ruku i izbegavanje konzumacije sirove hrane i pažljivo pranje voća i povrća.
Povišeni neutrofili
Povišeni neutrofili, stanje poznato kao neutrofilija, obično je pokazatelj akutnog upalnog procesa ili infekcije u organizmu.
Neutrofili su tip belih krvnih zrnaca koji igraju ključnu ulogu u borbi protiv bakterijskih i gljivičnih infekcija, a njihovo povećanje je prirodni odgovor imunog sistema na prisustvo patogena.
Neutrofilija može biti uzrokovana različitim stanjima, uključujući infekcije, upale, traume, stres ili određene bolesti.
U zavisnosti od ozbiljnosti, neutrofilija se deli u tri grupe, i to:
- Blaga neutrofilija: Podrazumeva apsolutni broj neutrofila između 8.0 i 10.0 x 10^9/L. Ova vrsta neutrofilije može biti prisutna kod blage infekcije, stresa ili upalnog odgovora, bez značajnih zdravstvenih komplikacija.
- Umerena neutrofilija: Podrazumeva apsolutni broj neutrofila između 10.0 i 20.0 x 10^9/L. Ovaj nivo neutrofila može ukazivati na ozbiljniju infekciju, zapaljenski proces ili hroničnu bolest.
- Teška neutrofilija: Podrazumeva apsolutni broj neutrofila veći do 20.0 x 10^9/L. Teška neutrofilija obično je znak ozbiljnog stanja, kao što su teške infekcije, trauma ili maligni procesi poput leukemije.
Uzroci neutrofilije
Neutrofilija može biti uzrokovana širokim spektrom medicinskih stanja, a u nastavku slede najčešćih uzroci ovog stanja.
Infekcije
Infekcije, posebno bakterijske, često uzrokuju povišene neutrofile, jer se ovi leukociti brzo mobilizuju kao odgovor na prisustvo mikroorganizama.
Neki primeri uključuju:
- Bakterijske infekcije: Bakterijske infekcije su najčešći uzrok neutrofilije. Akutne infekcije, kao što su upala pluća, apendicitis ili infekcije mokraćnog sistema, mogu izazvati dramatično povećanje broja neutrofila.
- Gljivične infekcije: Gljivične infekcije mogu izazvati povećanje broja neutrofila, naročito kod teških sistemskih infekcija.
- Virusne infekcije: Iako neutrofilija nije tipična za virusne infekcije, gde se obično javlja povećanje limfocita, neke teže virusne infekcije mogu izazvati blagu neutrofiliju.
Upalna stanja
Upalni procesi u organizmu uzrokuju oslobađanje citokina i drugih signalnih molekula koji stimulišu proizvodnju neutrofila.
Neka stanja koja mogu izazvati neutrofiliju uključuju:
Trauma i opekotine
Povrede tela, kao što su ozbiljne traume ili opekotine, uzrokuju oslobađanje citokina i hormona stresa, što povećava proizvodnju neutrofila.
Ova vrsta neutrofilije često je kratkotrajna i prati period oporavka od povrede.
Lekovi
Određeni lekovi mogu izazvati povećanje broja neutrofila kao nuspojavu. Neki od njih uključuju:
- Kortikosteroide: Lekovi poput prednizona i deksametazona mogu povećati broj neutrofila.
- Adrenalin i norepinefrin: Hormoni stresa koji se koriste u hitnim situacijama mogu privremeno povećati broj neutrofila.
- Litijum: Ovaj lek, koji se koristi za lečenje bipolarnih poremećaja, može stimulisati koštanu srž da proizvodi više neutrofila.
Stres i fizička aktivnost
Neutrofilija može biti uzrokovana stresom, naporom ili čak intenzivnim vežbanjem. Tokom fizičkog napora, neutrofili se mobilizuju iz skladišta u koštanoj srži i cirkulišu u krvi.
Pored toga, iznenadni fizički ili psihološki stres može dovesti do privremenog povećanja broja neutrofila.
Intenzivna fizička aktivnost, posebno kod sportista, može povećati broj neutrofila zbog povećanog stresa na telo.
Maligne bolesti
Određeni tipovi raka, posebno oni koji utiču na koštanu srž ili krv, mogu uzrokovati tešku neutrofiliju.
Ovo pre svega uključuje hroničnu mijeloidna leukemija, odnosno maligni poremećaj koštane srži koji uzrokuje značajno povećanje neutrofila.
Pored toga, neki tumori, naročito oni koji zahvataju pluća, jetru ili pankreas, mogu izazvati povećanje broja neutrofila kao deo sistemskog upalnog odgovora na maligni proces.
Simptomi neutrofilije
Neutrofilija sama po sebi često ne izaziva specifične simptome, već su simptomi obično povezani sa osnovnim stanjem koje je uzrokovalo povišene neutrofile, kao što su:
- Povišena telesna temperatura i groznica
- Umor i malaksalost
- Bolovi u zglobovima ili mišićima
- Infekcije kože, pluća ili mokraćnih puteva
Dijagnoza i lečenje neutrofilije
Neutrofilija se dijagnostikuje putem kompletne krvne slike, koja meri apsolutni broj neutrofila i druge parametre krvi.
Ukoliko se otkrije neutrofilija, mogu biti dodatne dijagnostičke procedure i testovi, kako i se otkrio uzrok ovog stanja.
Ovo može uključivati testove na infekcije, različite biohemijske analize koje ispituju upalne bolesti ili poremećaje funkcije organa, kao i pregled koštane srži.
Lečenje neutrofilije zavisi od uzroka, a u većini slučajeva, lečenje se fokusira na osnovnog stanja koje dovodi do povećanje broja neutrofila.
Neki pristupi lečenju uključuju:
Neutrofilija je često znak da telo odgovara na infekciju ili stres, ali u nekim slučajevima može ukazivati na ozbiljnije zdravstvene probleme.
Iz ovog razloga su pravovremena dijagnoza i lečenje osnovnog uzroka od velike važnosti.
Zaključak
Neutrofili su najbrojnija vrsta belih krvnih zrnaca i esencijalni deo imunološkog sistema, budući da predstavljaju prvu liniju odbrane organizma protiv patogena.
Njihova uloga u borbi protiv infekcija, posebno bakterijskih i gljivičnih, od ključnog je značaja za održavanje dobrog zdravlja.
Sniženi neutrofili, stanje poznato kao neutropenija, povećavaju rizik od infekcija i često su povezani sa određenim terapijama, autoimunim bolestima ili deficitom hranljivih materija.
Sa druge strane, povišeni neutrofili, poznati kao neutrofilija, mogu ukazivati na akutne infekcije, upale, stres, ali i ozbiljnija stanja poput leukemije.
