Trbušna aorta: Šta je, simptomi bolesti (aneurizma, disekcija)

Trbušna ili abdominalna aorta predstavlja najveću arteriju trbušnog dela tela, koja snabdeva krvlju organe abdomena i donje ekstremitete.

Ova arterija trpi veliki pritisak, zbog čega je podložna oštećenjima, posebno kod starijih osoba, a oštećenje ili proširenje trbušne aorte može imati ozbiljne posledice po normalno snabdevanje krvi i organima.

Najčešće bolesti trbušne aorte su aneurizma, aterosklerotsko suženje i disekcija.

Ova stanja mogu izazvati simptome poput bola u stomaku ili leđima, osećaja pulsiranja u stomaku, slabijeg protoka krvi u nogama, a ponekad i komplikacije koje mogu ugroziti život.

Lečenje zavisi od vrste i ozbiljnosti stanja, kao i opšteg stanja pacijenta, i može uključivati kontrolu faktora rizika i primenu lekova, ali i endovaskularne procedure i otvorene hirurške intervencije.

U ovom članku objasnićemo šta je trbušna aorta i koja je njena funkcija, koje su najčešće bolesti abdominalne aorte i njihovi simptomi, kao i kako izgleda lečenje i dijagnostika ovih stanja.

Sadržaj prikaži

Šta je trbušna aorta i koja je njena funkcija?

Trbušna aorta predstavlja najvažniji krvni sud u trbušnoj duplji i nastavak silazne aorte, koja kroz otvor u dijafragmi u nivou dvanaestog torakalnog pršljena ulazi u abdomen.

Od tog mesta se proteže do nivoa četvrtog lumbalnog pršljena, gde se deli na zajedničke ilijačne arterije koje snabdevaju karlicu i donje ekstremitete.

Glavna funkcija abdominalne aorte je da prenosi krv bogatu kiseonikom iz srca ka svim organima u trbušnoj šupljini, karlici i nogama.

Trbušna aorta putem svojih ogranaka obezbeđuje dotok krvi želucu, jetri, slezini, crevima, bubrezima i brojnim drugim tkivima i organima.

Budući da ima centralnu ulogu u održavanju cirkulacije, trbušna aorta se smatra najvažnijom arterijskom osovinom kroz koju prolazi krv za veliki deo tela.

Svaka promena na njenom zidu, bilo da se radi o slabljenju, suženju ili pucanju, može ozbiljno ugroziti dotok krvi vitalnim organima i dovesti do komplikacija opasnih po život.

Upravo iz ovog razloga, zdravlje trbušne aorte ima presudnu ulogu u pravilnom funkcionisanju celog kardiovaskularnog sistema i često se nalazi u fokusu preventivnih i dijagnostičkih pregleda kod osoba sa faktorima rizika poput hipertenzije, ateroskleroze i genetske predispozicije.

Anatomija trbušne aorte

Normalna trbušna aorta je duga oko 10 do 12 centimetara i leži nešto ulevo od srednje linije tela, neposredno ispred kičmenog stuba.

Odatle prolazi niz zadnji zid stomaka do četvrtog lumbalnog pršljena, gde se grana u leve i desne zajedničke ilijačne arterije.

Iznad trbušne aorte nalaze se želudac, jetra i slezina, dok se ispred nje prostiru pankreas i creva.

Abdominalna aorta se često deli na dva dela, i to:

Suprarenalni deo, koji se nalazi iznad nivoa bubrežnih arterija, normalnog prečnika 2.5 cm
Infrarenalni deo, koji se nalazi ispod bubrega, normalnog prečnika 2.5 cm i dužine oko 10 do 12 cm

Trbušna aorta daje brojne grane koje obezbeđuju dotok krvi organima u trbušnoj duplji, karlici i donjim ekstremitetima.

Neke od glavnih grana trbušne aorte su:

Truncus celiacus: Naziva se i celijačni tron, a u pitanju je kratka prednja grana koja se deli na grane koje snabdevaju želudac, slezinu, pankreas i jetru.
Gornja mezenterična arterija: Velika prednja grana koja snabdeva većinu tankog creva, slepo crevo, uzlazni kolon i deo poprečnog debelog creva.
Donja mezenterična arterija: Prednja grana koja snabdeva silazni i sigmoidni deo debelog creva i gornji deo rektuma.
Renalna arterija: Parna arterija koja vodi krv u oba bubrega.
Suprarenalne arterije: Parne grane koje dovode krv do nadbubrežnih žlezda.
Gonadalna arterija: Parna arterija, kod muškaraca testikularna, a kod žena ovarijalna arterija.
Lumbalne arterije: Četiri para malih zadnjih grana s obe strane, koje snabdevaju zadnji zid trbuha i kičmenu moždinu.
Donja frenična arterija: Snabdeva dijafragmu.
Medijalna sakralna arterija: Sitna prednja grana koja se nastavlja niz zadnji zid karlice.
Zajedničke ilijačne arterije: Završne grane koje nastavljaju snabdevanje karlice i donjih ekstremiteta.

Najčešće bolesti i poremećaji trbušne aorte

Trbušna aorta može biti pogođena različitim ozbiljnim bolestima koje mogu biti opasne po život.

Najčešća stanja koja pogađaju abdominalnu aortu uključuju aneurizmu, aterosklerozu i disekciju, a svaka od ovih bolesti ima specifične simptome i načine lečenja.

Aneurizma trbušne aorte javlja se najčešće kod starije populacije i predstavlja lokalizovano proširenje zida krvnog suda.

Ateroskleroza podrazumeva taloženje masnih naslaga na unutrašnjem zidu arterije, što dovodi do suženja i smanjenog protoka krvi, naročito u nogama.

Disekcija trbušne aorte označava cepanje slojeva zida aorte i spada u najteže poremećaje.

U nastavku su detaljnije opisani najvažniji poremećaji trbušne aorte.

Aneurizma trbušne aorte

Aneurizma trbušne aorte nastaje kada deo zida aorte postane proširen.

Aneurizma se obično definiše kada je prečnik abdominalne aorte 1.5 puta veći od normalnog, odnosno kada iznosi preko 3 do 4 cm.

Glavni faktori rizika za razvoj aneurizma trbušne aorte su hronična hipertenzija, ateroskleroza, pušenje i genetska predispozicija, budući da dugogodišnji pritisak krvi i oštećenje zida aorte dovode do baloniranja aorte.

Aneurizma abdominalne aorte najčešće je asimptomatska, ali kod pojedinih pacijenata mogu se javiti:

Pulsirajući osećaj ili bol u donjem delu stomaka ili u leđima
Opipljiva pulsirajuća izbočina u predelu stomaka pri ležanju
Nelagodnost ili osećaj težine u stomaku

Ruptura aneurizme izaziva iznenadnu i jak bol u stomaku i leđima, praćen padom krvnog pritiska, hladnim znojenjem i gubitkom svesti.

Ovakvi simptomi ukazuju na unutrašnje krvarenje, a pucanje aneurizme trbušne aorte predstavlja hitno stanje opasno po život.

Dijagnostika aneurizme obično uključuje ultrazvuk abdomena, CT angiografiju ili magnetno-rezonantnu angiografiju.

Lečenje aneurizme trbušne aorte zavisi od veličine i brzine rasta aneurizme.

Kod manjih aneurizmi, koje su manjeg prečnika od 5 cm, obično se preporučuju periodični ultrazvučni pregledi i stroga kontrola rizika, što podrazumeva smanjenje telesne mase, regulisanje pritiska i prestanak pušenja.

Veće aneurizme ili one koje brzo rastu zahtevaju hiruršku intervenciju.

Moguće opcije operacije aneurizma abdominalne aorte uključuju:

Endovaskularnu operaciju: Kroz arteriju na preponi uvodi se stent-graft na mesto aneurizme, gde se on širi i postaje novi kanal za protok krvi, dok aneurizmatski deo biva zaobiđen i više nije pod direktnim pritiskom.
Otvorenu operaciju: Hirurg otvara trbušnu duplju, uklanja prošireni deo aorte i umesto njega ušiva veštački krvni sud, graft, koji preuzima ulogu prirodne aorte i omogućava normalan protok krvi.

Glavna razlika između stent-grafta i grafta leži u načinu postavljanja i konstrukciji.

Stent-graft se sastoji od metalne mrežaste potpore, stenta, i sintetičkog krvnog suda, grafta, i postavlja se endovaskularno, dakle unutar same aorte bez otvaranja trbušne duplje.

On se širi iznutra i pravi novi kanal za protok krvi, dok aneurizmatski deo ostaje izolovan.

Graft kod otvorene operacije, s druge strane, predstavlja samostalni veštački krvni sud, bez metalne potpore, koji hirurg ušiva direktno na aortu nakon uklanjanja njenog proširenog dela.

Ateroskleroza i suženja

Ateroskleroza aorte je proces taloženja masnih naslaga, plaka i vezivnog tkiva na unutrašnjoj strani krvnog suda.

Vremenom plak stvara zadebljanje zida krvnog suda, dolazi do suženja i smanjenog protoka krvi.

U trbušnoj aorti, ateroskleroza može suziti protok ka granama aorte i izazvati ishemiju donjih ekstremiteta ili creva.

Glavni faktori rizika za aterosklerozu su hronična hipertenzija, visok holesterol, dijabetes i pušenje.

Simptomi suženja ili zakrčenja abdominalne aorte mogu biti:

Bol ili grčevi u listovima i butinama pri hodanju, takozvana klaudikacija
Hladne i bledunjave noge sa slabim pulsima arterija nogu
Bolovi ili grčevi u stomaku nakon obroka praćeni gubitkom apetita i telesne mase
Iznenadni prekid protoka krvi u nogama sa jakom boli, bledilom i hladnoćom ekstremiteta, što predstavlja hitno medicinsko stanje

Dijagnoza ateroskleroze trbušne aorte uključuje dopler ultrazvuk arterija nogu, CT angiografiju ili magnetno-rezonantnu angiografiju krvnih sudova abdomena.

U teškim slučajevima koristi se i konvencionalna angiografija.

Lečenje ateroskleroze usmereno je na usporavanje bolesti i poboljšanje protoka krvi, što obuhvata:

Promenu načina života: Prestanak pušenja, zdrav način ishrane sa niskim unosom zasićenih i trans masti i redovna fizička aktivnost.
Upotrebu lekova: Koriste se statini, antihipertenzivi i antitrombocitni lekovi.
Vaskularne intervencije: Kod teških suženja moguće je obaviti bajpas operaciju ili endovaskularni zahvat sa ugradnjom stenta kako bi se proširio suženi deo arterije.

Disekcija trbušne aorte

Disekcija aorte je ređe, ali veoma ozbiljno stanje u kojem dolazi do pucanja unutrašnjeg sloja zida aorte, pa krv prodire između njenih slojeva i stvara lažni kanal.

Na taj način aorta gubi svoju čvrstinu i stabilnost, a protok krvi postaje poremećen.

Najčešće počinje u grudnom delu, ali se može proširiti i na trbušni segment.

U zavisnosti od mesta nastanka razlikuju se tip A, koji zahvata uzlazni deo aorte i obično zahteva hitnu operaciju, i tip B, koji obuhvata silazni deo i može se proširiti prema trbušnoj aorti.

Posledice mogu biti vrlo teške i uključuju prekid dotoka krvi u vitalne organe i ekstremitete ili potpuni proboj kroz spoljašnji sloj zida aorte, što često dovodi do iznenadne smrti.

Glavni faktori rizika za disekciju trbušne aorte su:

Nelečena arterijska hipertenzija, kao najčešći uzrok
Starenje i ateroskleroza
Prisutnost aneurizme, što olakšava popuštanje oslabljenog zida aorte
Genetske anomalije ili urođene srčane mane

Disekcija trbušne aorte se manifestuje iznenadnim, jakim bolom.

Najčešći simptomi disekcije abdominalne aorte su:

Oštar, probadajuć bol u stomaku ili donjem delu leđa koji se može širiti prema grudima ili nogama
Iznenadna slabost u nogama, nemogućnost normalnog hoda zbog smanjenog protoka krvi
Slabiji puls ili razlika u pulsu između jedne i druge noge
Simptomi moždanog udara, kao što su slabost jedne polovine tela ako je zahvaćen dotok ka mozgu
Uz disekciju tipa B javlja se mučnina, povraćanje i čak pojava krvi u stolici, što ukazuje na poremećen protok ka crevima

Dijagnoza disekcije se postavlja pomoću hitnih radioloških pregleda, odnosno CT angiografije sa kontrastom ili magnetno-rezonantne angiografije.

Lečenje disekcije trbušne aorte zahteva hitnu intervenciju.

Najpre je neophodno značajno sniziti krvni pritisak, kako bi se stanje stabilizovalo, a najčešće se primenjuju beta-blokatori kao što su propranolol, metoprolol, bisoprolol, nebivolol ili esmolol.

Njihova uloga je da smanje frekvenciju srca i snagu kontrakcija, čime se smanjuje pritisak na zid aorte i rizik od daljeg širenja disekcije.

Nakon početne stabilizacije donosi se odluka o daljem lečenju, koje može uključivati endovaskularnu ugradnju stent-grafta ili otvorenu hiruršku operaciju, u zavisnosti od tipa i obima disekcije.

Nakon lečenja, pacijent obično doživotno uzima lekove za kontrolu pritiska i radiološkim pregledima se redovno kontroliše stanje aorte zbog rizika od ponovne disekcije ili drugih komplikacija.

Dijagnostika

Kao što je prethodno objašnjeno, u zavisnosti od stanja na koje se sumnja ili koje se prati, lekarima su dostupne različite metode.

Klinički pregled može otkriti pulsirajući otok u stomaku ili slabe pulsacije u nogama. Pored toga, osnovni pregledi uključuju ultrazvuk stomaka, koji je bezbedan i lako dostupan za detekciju aneurizme i ne zahteva opsežne pripreme.

U slučaju da je potrebna dodatna dijagnostika, primenjuju se različite radiološke procedure, kao što su:

CT angiografija: Detaljno prikazuje aortu i njene grane, otkriva aneurizme, suženja i disekcije, a najčešće se izvodi uz primenu kontrastnog sredstva.
Magnetno-rezonantna angiografija: Omogućava prikaz krvnih sudova bez zračenja i posebno je korisna za disekcije.
Konvencionalna angiografija: Invazivna metoda sa kontrastom koja se koristi pre hirurških zahvata.
Dopler ultrazvuk donjih arterija: Merenjem protoka krvi u nogama mogu se otkriti prisutna suženja.
Transezofagusna ehokardiografija: Ultrazvučni pregled kroz jednjak koji omogućava brzu i preciznu procenu disekcije u hitnim situacijama.

Kombinacija ovih pregleda omogućava tačnu dijagnozu promena na aorti i planiranje lečenja.

Osim za dijagnostikovanje problema, pomenute metode koriste se i za praćenje stanja, oporavka i efekata lečenja.

Lečenje

Lečenje poremećaja trbušne aorte uključuje više pristupa, u zavisnosti od stanja koje se leči kao i individualnog stanja pacijenta.

Neki od glavnih načina lečenja abdominalne aorte uključuju:

Kontrolu krvnog pritiska i srčanog ritma: Antihipertenzivi, uključujući beta-blokatore i ACE inhibitore, smanjuju opterećenje zida aorte i rizik od komplikacija.
Endovaskularne procedure: Ugradnja stent-grafta predstavlja manje invazivnu opciju za reparaciju aneurizme ili disekcije, uz kraći period oporavka.
Hirurška intervencija: Otvorena operacija je neophodna kod velikih aneurizmi i disekcija tipa A, pri čemu se oštećeni deo aorte uklanja i zamenjuje graftom.
Vaskularna rekonstrukcija: Kod kritičnih suženja aorte ili njenih grana može se uraditi bajpas operacija ili postaviti stent radi ponovnog uspostavljanja protoka krvi.
Smanjenje faktora rizika: Prestanak pušenja, snižavanje holesterola statinima, regulacija dijabetesa, usvajanje zdrave ishrane i fizička aktivnost ključni su za prevenciju napredovanja bolesti.
Podrška: U zavisnosti od potreba pacijenta, mogu se koristiti i drugi lekovi, kao što su antikoagulansi ili lekovi protiv bola, uz obavezne lekarske kontrole.

Koliko traje operacija trbušne aorte?

Trajanje operacije zavisi od metode koja se primenjuje.

Otvorena operacija aneurizme obično traje tri do pet sati, jer zahteva otvaranje trbušne duplje, uklanjanje oštećenog segmenta i ušivanje grafta.

Endovaskularna operacija traje kraće, prosečno dva do tri sata, budući da se izvodi kroz mali rez na preponi i uvođenjem stent-grafta kroz arterije.

U slučajevima složene anatomije krvnih sudova ili komplikacija vreme trajanja može biti produženo.

Dužina oporavka takođe se razlikuje u zavisnosti od vrste obavljene operacije.

Kod otvorene operacije bolnički oporavak traje u proseku sedam do deset dana, dok potpuni oporavak može potrajati dva do tri meseca.

S obzirom na to da je reč o velikoj abdominalnoj intervenciji, pacijenti u prvim nedeljama često osećaju izražen umor i ograničenja u fizičkoj aktivnosti.

Posle endovaskularne operacije boravak u bolnici je kraći i traje dva do četiri dana, a povratak svakodnevnim aktivnostima moguć je za dve do četiri nedelje, budući da nema velikog reza niti oporavka trbušne muskulature.

Prevencija

Prevencija bolesti trbušne aorte podrazumeva smanjenje faktora rizika i rano otkrivanje promena.

Najvažnije mere su:

Zdrav životni stil: Uravnotežena ishrana bogata voćem i povrćem, uz smanjen unos zasićenih masti, kao i redovna fizička aktivnost.
Redovni medicinski pregledi: Kontrola krvnog pritiska i rutinski pregledi omogućavaju rano otkrivanje promena na aorti.
Praćenje i lečenje osnovnih stanja: Praćenje i održavanje normalnog pritiska i holesterola lekovima ili ishranom, kao i adekvatno lečenje dijabetesa.
Prestanak pušenja: Pušenje značajno oštećuje zidove arterija i ubrzava razvoj ateroskleroze.
Skrining visokorizičnih osoba: Kod starijih muškaraca i onih sa porodičnom anamnezom aneurizme preporučuje se redovan ultrazvučni pregled abdomena.
Periodične kontrole: Kod pacijenata sa već postojećim aneurizmama ili suženjima potrebna su redovna snimanja radi praćenja stanja.

Ove preventivne mere značajno smanjuju rizik od razvoja aneurizme ili ateroskleroze trbušne aorte i rizik od ozbiljnih komplikacija.

Zaključak

Trbušna aorta obezbeđuje dotok krvi vitalnim organima abdomena i nogama, pa svaka promena njenog zida nosi visok rizik.

Najčešći poremećaji su aneurizma, ateroskleroza i disekcija, koji su često su prisutni bez simptoma dok ne dođe do komplikacija, što može otežati pravovremenu dijagnozu.

Ruptura aneurizme lii disekcija trbušne aorte predstavljaju hitna medicinska stanja koja mogu ugroziti život.

Dijagnostika se zasniva na radiološkim pregledima, a pre svega na ultrazvuku abdomena i CT i MR angiografiju, dok lečenje zavisi od bolesti koja se leči, težine stanja kao i opšteg stanja pacijenta.

Uopšteno govoreći, lečenje bolesti trbušne arterije mogu uključivati smanjivanje faktora rizika, primenu različitih vrsta lekova, ali i endovaskularne zahvate i otvorene hirurške intervencije.

Prevencija bolesti abdominalne aorte bazira se na zdravim navikama, kontroli pritiska i lipidnog profila, prestanku pušenja i skriningu osoba sa povećanim rizikom.