Progenija, prognatija ili prognatizam su medicinski nazivi za stanje kod kog je vilica izbačena u odnosu svoj normalan položaj i ostatak lica.
Uobičajeno, ovaj termin se odnosi na donju vilicu, no prema vrsti deformiteta razlikuju se tri vrste prognatizma:
- Mandibularni prognatizam, kada je izbačena donja vilica.
- Maksilarni prognatizam, kada je izbačena gornja vilica.
- Bimaksilarni prognatizam, kada su obe vilice izbačena.
Kada se govori o mandibularnom prognatizmu, odnosno isturenosti donje vilice, ovo stanje se naziva i produžena brada ili habzburška vilica.
Prognatizam se često leči kombinacijom ortodontskog tremana, odnosno ispravljenjem zuba, i ortognatske hirurgije, odnosno operacije kojom se sama vilica dovodi u pravilan položaj.
U ovom članku govorimo o progeniji, sa posebnim akcentom na izbočenost donje vilice, njenim simptomima, uzrocima i načinima lečenja.
Vrste progenije
Kao što je u uvodu objašnjeno, razlikuju se tri vrste progenije, u zavisnosti od toga koja vilica zauzima izmenjen položaj u odnosu na svoj fiziološki položaj, odnosno izbočena.
Izbočenost donje vilice je najčešća anomalija i naziva se mandibularna progenija, dok se izbočenost gornje ili obe vilice naziva maksilarna, odnosno bimaksilarna progenija.
Kada je reč o progeniji donje vilici, mogu se zalikovati prava i lažna progenija:
- Prava progenija: Podrazumeva izbačenost donje vilice usled njene povećane veličine.
- Lažna progenija: Naziva se i pseudoprogenija, a podrazumeva normalnu veličinu donje vilice, koja viri usled zaostalosti u rastu gornje vilice.
Simptomi
Simptomi progenije variraju od osobe do osobe, i zavise od vrste i težine stanja.
Progenija može imati veliki broj simptoma, uključujući:
- Izbočenost donje, gornje ili obe vilice
- Poremećaje temporomandibularnog zgloba (TMZ) i bol u vilici
- Nepravilan zagrižaj, odnosno malokluziju
- Nepravilan raspored zuba
- Probleme sa gutanjem, žvakanjem, govorom ili disanjem
Pored ovih simptoma, kod osoba koje pate od progenije povećan je rizik od noćnog škrgutanja zubima, erozije zuba, ali i problema sa spavanjem uzrokovanim poteškoćama sa disanjem.
Uzroci
Prognatizam je obično genetski nasleđena anomalija sa kojom se ljudi rađaju.
Drugim rečima, ovo stanje koje se povezuje sa više gena je često nasledno i nije povezano sa drugim zdravstvenim stanjima.
Međutim, postoje i retki genetski uslovi koji mogu uključivati prognatizam kao simptom:
- Hipodoncija, odnosno urođeni nedostatak zuba
- Akromegalija i gigantizam. Stanje kada telo proizvodi previše hormona rasta, što uzrokuje da telesna tkiva, uključujući kosti vilice, abnormalno porastu. Gigantizam se javlja u detinjstvu, dok akromegalija pogađa odrasle.
- Sindrom nevoidnog karcinoma baznih ćelija. Naziva se i Gorlinov sindrom, je retko nasleđeno stanje koje uzrokuje defekte kože, nervnog i endokrinog sistema, očiju, i kosti, uključujući i prognatizam.
- Akrodisostoza. Akrodizostoza je izuzetno retko stanje, sa samo 80 poznatih slučajeva širom sveta koje može da izazove skraćene udove ili nos, poteškoće sa sluhom, izbočenu vilicu i druge fizičke deformitete.
- Drugi genetski poremećaji. Neki genetski poremećaji, kao što su Kruzonov sindrom i Daunov sindrom, mogu dovesti do toga da gornja vilica ili srednji deo lica budu manji od normalnog, što može stvoriti izgled mandibularne progenije.
Produženo sisanje palca kod dece može dovesti do nepravilnog formiranja vilice i razvoja progenije. Iako retko, traume vilice tokom njenog razvoja mogu uticati na pojavu ovog stanja.
Na kraju, primena zračne terapije tokom rasta i razvoja vilice u periodu odrastanja deteta može dovesti do zaostajanja u razvoju te biti uzrok pojave izbačene vilice.
Lečenje
Lečenje progenije može biti neophodno kako bi se ispravio nepravilan zagrižaj i drugi funkcionalni i zdravstveni problemi.
U nekim slučajevima, lečenje progenije nije nužno, no ljudi se odlučuju za lečenje iz estetskih razloga.
Lečenje prognatizma zavisi od težine stanja, no u najvećem broju slučajeva neophodna je operacija.
Blagi slučajevi možda se mogu rešiti samo ortodontskom terapijom, odnosno nošenjem proteza za ispravljanje zuba.
Ipak, lečenje progenije najčešće uključuje kombinaciju hirurške intervencije i ortodoncije.
Ortodontski tretman
Ortodontsko lečenje podrazumeva ispravljanje zuba, najčešće korišćenjem fiksne proteze.
Osim tradicionalne, čelične fiksne proteze, dostupne su i druge, savremenije vrste ortodontskih aparata, kao što su samoligirajuće fiksne proteze ili lingvalne proteze.
Kod progenije, ortodontski tretman ima pre sve zadatak da ispravi nepravilan zagrižaj, a osim proteza, mogu biti korišćeni i ekspanderi nepca i drugi ortodontski aparati.
Protezama za zube najčešće se ne može rešiti problem izbočenosti vilice, budući da je efekat proteza ograničen na zube, dok je ovo stanje anomalija koja pogađa vilicu.
Najčešće je neophodna kombinacija ortodontske terapije i hirurške intervencije, a lečenje progenije bez operacije je moguće samo kod izuzetno blagih slučajeva.
Kombinovanjem ove dve vrste lečenja može se postići potpuno poravnanje zuba i vilice i rešavanje funkcionalnih i estetskih problema do kojih progenija dovodi.
Ortognatska hirurgija
Ortognatska hirurgija spada u maksiofacijalnu hirurgiju, i podrazumeva operacije vilice kojima se leče deformacije vilice i lica, uključujući i progeniju.
Za razliku od ortodoncije, koja ima za cilj ispravljanje zuba, ozbiljnija stanja prognatizma zahtevaju operaciju kako bi se vilice dovele u pravilan položaj i poravnale.
Operacije izvode oralni i maksilofacijalni hirurzi koji su specijalizovani lečenje koštanih struktura usta i lica.
Oporavak nakon operacije progenije
Potpuni oporavak nakon operacije progenije traje između devet i 12 meseci.
Tokom ovog perioda važno je pridržavati se preporuka oralnog hirurga kako bi oporavak bio što uspešniji i bez komplikacija.
U prvom periodu oporavka, tokom prvih nedelja nakon operacije, neophodno je birati mekanu hranu, dok vilica ne zaceli.
Povratak na posao, u školu i uobičajenim aktivnostima obično je moguć nakon nekoliko nedelja.
Dužinu oporavka od operacije progenije varira od osobe do osobe. Faktori kao što su godine, težina stanja, osnovni uzrok progenije i opšte zdravstveno stanje u velikoj meri utiču na to koliko će oporavak trajati.
Rizici i komplikacije povezane sa ovom hirurškom intervencijom uključuju postoperativne infekcije, oštećenja nerava, bol u vilici i druge.
U nekim slučajevima oralni hirurg će preventivno prepisati upotrebu antibiotika kako bi se sprečile moguće bakterijske infekcije.
Lečenje progenije bez operacije
U veoma blagim slučajevima, progenija se može tretirati samo ortodoncijom, odnosno nošenjem fiksne proteze.
Ipak, ovo nije uobičajen slučaj, budući da proteza može da pomeri zube, ali ne i kosti lica.
U umerenim ili teškim slučajevima, lečenje progenije zahteva operaciju kao deo lečenja, koje je obično praćeno i ortodontskim lečenjem.
Prevencija
Nažalost, progeniju koja je uzrokovana genetskim stanjima nije moguće sprečiti.
Na promene u obliku vilice izazvane nepravilnim rasporedom zuba mogu se delimično može uticati, poput sprečavanja deteta da sisa palac.
Ranim ortodontskim tretmanima mogu se ispraviti problemi sa nepravilnim rastom zuba pre nego što problem postane teži, a lečenje kompleksnije i duže.
Dijagnoza
Za postavljanje dijagnoze progenije, stomatolog obavlja klinički pregled i u obzir uzima sve prisutne simptome, kao i porodičnu i medicinsku istoriju.
Postavljanje dijagnoze obično podrazumeva i analizu ortopan snimka, odnosno RTG snimka vilica.
U nekim slučajevima, prognatizam je simptom ozbiljnijeg zdravstvenog stanja, te u postavljanje dijagnoze, pravljenja plana lečenja i samo lečenje mogu biti uključeni i doktori specijalizovani u različitim oblastima medicine.
Zaključak
Progenija ili prognatizam je stanje kod kog su jedna ili obe vilice iz različitih razloga u nepravilnom položaju, odnosno izbačena su u odnosu na svoj fiziološki položaj i ostatak lica.
Najčešće se radi o progeniji donje vilice, ali mogu se javiti i progenija gornje ili obe vilice. Ova stanja nazivaju se mandibularna, maksilarna i bimaksilarna progenija.
Uzroci mogu biti različiti, a najčešće je u pitanju nasleđeno stanje. Progenija može biti izazvana i navikom sisanja palca kod dece ili traumom vilice u periodu njenog rasta i razvoja.
Takođe, neki retki genetski poremećaji mogu biti uzrok prognatizma, kao što su akromegalija i gigantizam, Gorlinov sindrom, Akrodisostoza, Kruzov ili Daunov sindrom.
Lečenje najčešće podrazumeva kombinovanje ortodontske terapije i hirurške intervencije.
