Hematokrit je ključni pokazatelj koji se koristi za procenu zdravlja krvi i otkrivanje različitih poremećaja, a predstavlja procenat crvenih krvnih zrnaca u ukupnom volumenu krvi.
Vrednost hematokrita može pružiti važne informacije o stanju cirkulatornog sistema, sposobnosti krvi da prenosi kiseonik i ukazati na moguće zdravstvene probleme.
Pravilno tumačenje hematokrita može pomoći u ranom otkrivanju anemije, dehidracije, bolesti pluća i drugih ozbiljnih stanja, što ga čini neophodnim delom rutinskih laboratorijskih analiza.
U ovom članku ćemo objasniti šta je hematokrit, koje su normalne vrednosti, šta može uzrokovati odstupanja odnosno nizak i visak hematokrit, kao i koji su najčešći uzroci i načini lečenja.
Šta je hematokrit?
Hematokrit je laboratorijski parametar koji predstavlja procenat zapremine krvi koji čine crvena krvna zrnca, eritrociti.
Drugim rečima, to je odnos zapremine crvenih krvnih zrnaca prema ukupnoj zapremini krvi, izražen u procentima.
Na primer, hematokrit od 45% znači da 45% volumena krvi čine crvena krvna zrnca, dok preostalih 55% čine plazma i druge krvne ćelije, kao što su leukociti i trombociti.
Hematokrit je važan pokazatelj jer odražava sposobnost krvi da prenosi kiseonik iz pluća do drugih delova tela.
Povišene ili snižene vrednosti hematokrita mogu ukazivati na različite zdravstvene probleme, kao što su anemija, dehidracija, policitemija i drugi poremećaji koji utiču na proizvodnju ili gubitak crvenih krvnih zrnaca.
Referentne vrednosti
Referentne vrednosti hematokrita variraju u zavisnosti od pola, uzrasta i laboratorije koja vrši analizu.
Uopšteno, normalne vrednosti hematokrita su:
- Za muškarce: od 40 do 54%
- Za žene: od 36 do 48%
- Za decu: od 30 do 44%
- Za bebe: od 55 do 68%
Vrednosti hematokrita mogu biti nešto drugačije u zavisnosti od specifičnih okolnosti, kao što su trudnoća, visoka nadmorska visina ili specifična zdravstvena stanja.
Takođe, različite laboratorije mogu imati blago različite referentne opsege.
Hematokrit je deo kompletne krvne slike (KKS), koja predstavlja jedan od najvažnijih laboratorijskih testova za procenu opšteg zdravstvenog stanja.
Kompletna krvna slika uključuje analizu nekoliko ključnih komponenti krvi, uključujući:
- Hemoglobin: Protein u crvenim krvnim zrncima odgovoran za prenos kiseonika.
- Broj crvenih krvnih zrnaca: Eritrociti su najbrojnija krvna zrna, čija je glavna uloga prenos kiseonika od pluća do tkiva.
- Broj belih krvnih zrnaca: Leukociti su deo imunog sistema i pomažu u borbi protiv infekcija.
- Broj trombocita: Trombociti igraju ključnu ulogu u zgrušavanju krvi.
Za pravilno tumačenje vrednosti hematokrita, neophodno je sagledati celokupnu kompletnu krvnu sliku, kako bi se dobila šira slika koja omogućava precizniju procenu zdravstvenog stanja i eventualnog uzroka poremećene vrednosti hematokrita.
Snižen hematokrit
Snižen hematokrit označava smanjen procenat crvenih krvnih zrnaca u ukupnom volumenu krvi, odnosno anemiju.
Ovo stanje može ukazivati na različite zdravstvene probleme ili faktore koji ometaju proizvodnju ili povećavaju gubitak crvenih krvnih zrnaca.
Uzroci sniženog hematokrita mogu da uključuju:
- Gubitak krvi: Akutni ili hronični gubitak krvi, na primer usled krvarenja iz gastrointestinalnog trakta, menstrualnog ciklusa ili trauma, može dovesti do smanjenja broja crvenih krvnih zrnaca i, samim tim, do sniženog hematokrita.
- Nedostatak gvožđa: Gvožđe je ključno za proizvodnju hemoglobina, proteina u crvenim krvnim zrncima koji prenosi kiseonik. Nizak nivo feritina, koji odražava rezerve gvožđa u organizmu, često je prvi pokazatelj nedostatka gvožđa i može dovesti do anemije.
- Nedostatak vitamina B12 ili folata: Ovi vitamini su neophodni za proizvodnju crvenih krvnih zrnaca, a njihov nedostatak može dovesti do megaloblastične anemije, karakterisane velikim i nezrelim crvenim krvnim zrncima.
- Hronična bolest bubrega: Bubrezi proizvode hormon eritropoetin, koji podstiče proizvodnju crvenih krvnih zrnaca. Oštećenje bubrega može smanjiti proizvodnju ovog hormona, što dovodi do sniženog hematokrita.
- Hronične bolesti i inflamacija: Stanja kao što su hronične infekcije, reumatoidni artritis ili rak mogu dovesti do anemije zbog smanjene proizvodnje crvenih krvnih zrnaca ili skraćenog veka trajanja ovih ćelija.
- Hemolitička anemija: Ovo je stanje u kojem se crvena krvna zrnca razgrađuju brže nego što se mogu nadoknaditi, što rezultira sniženim hematokritom. Prisustvo hemoglobina u urinu može biti indikator hemolize koja doprinosi ovom stanju.
Simptomi sniženog hematokrita mogu varirati u zavisnosti od uzroka, a mogu uključivati:
- Umor i slabost
- Bledilo kože
- Kratak daha, posebno pri naporu
- Vrtoglavicu ili nesvesticu
- Hladne ruke i stopala
- Lupanje srca
- Glavobolje
Ukoliko je hematokrit nizak, doktor će obično zahtevati dodatne analize kako bi se utvrdio uzrok anemije, kao što su testovi na nivoe gvožđa, vitamina B12, folata ili funkciju bubrega.
Lečenje sniženog hematokrita zavisi od osnovnog uzroka.
Na primer, ako je uzrok nedostatak gvožđa, lečenje može uključivati suplemente gvožđa i promene u ishrani. Kod ozbiljnih slučajeva gubitka krvi može biti potrebno davanje transfuzije krvi.
Pravovremeno dijagnostikovanje i lečenje sniženog hematokrita je važno kako bi se sprečile ozbiljnije komplikacije, uključujući tešku anemiju koja može značajno uticati na kvalitet života.
Povišen hematokrit
Povišen hematokrit, poznat i kao poliglobulija ili eritrocitoza, je ređe stanje koje podrazumeva povećan procenat crvenih krvnih zrnaca u ukupnom volumenu krvi.
Ovo stanje može biti uzrokovano različitim faktorima i može ukazivati na različita zdravstvena stanja.
Neka od njih su:
- Dehidracija: Kada telo izgubi previše tečnosti, koncentracija crvenih krvnih zrnaca raste, što može dovesti do privremeno povišenog hematokrita.
- Policitemija vera: Ovo je hronično stanje u kojem koštana srž proizvodi previše crvenih krvnih zrnaca, što može značajno povećati hematokrit.
- Hronična bolest pluća: Stanja kao što su hronična opstruktivna bolest pluća ili emfizem mogu dovesti do smanjene koncentracije kiseonika u krvi, što uzrokuje povećanu proizvodnju crvenih krvnih zrnaca kao kompenzatorni mehanizam, odnosno odgovor tela.
- Boravak na velikoj nadmorskoj visini: Na velikim nadmorskim visinama, gde je nivo kiseonika u vazduhu niži, telo proizvodi više crvenih krvnih zrnaca kako bi nadoknadilo smanjen unos kiseonika.
- Pušenje: Nikotin i drugi sastojci iz duvana mogu smanjiti nivo kiseonika u krvi, što podstiče telo da proizvodi više crvenih krvnih zrnaca.
- Tumori bubrega: Određeni tumori mogu stimulisati prekomerno lučenje hormona eritropoetina, koji podstiče proizvodnju crvenih krvnih zrnaca.
Simptomi povišenog hematokrita mogu varirati, a mogu da podrazumevaju:
- Glavobolje
- Vrtoglavicu
- Umor
- Crvenilo lica
- Svrab kože, posebno nakon tople kupke
- Povišen krvni pritisak
- Povećan rizik od stvaranja krvnih ugrušaka, zbog čega se preporučuje praćenje D-dimera
Povišene vrednosti hematokrita obično zahtevaju dalje ispitivanje, kako bi se utvrdio osnovni uzrok.
Lečenje povišenog hematokrita zavisi od uzroka.
Ako je uzrok dehidracija, povećan unos tečnosti može pomoći u normalizaciji hematokrita.
U slučajevima kao što su policitemija vera, terapije kao što su flebotomija ili lekovi koji smanjuju proizvodnju crvenih krvnih zrnaca mogu biti od koristi.
Povišen hematokrit zahteva pažljivo praćenje i lečenje, jer može povećati rizik od ozbiljnih komplikacija poput formiranja krvnih ugrušaka, moždanog udara ili srčanog udara.
Zaključak
Hematokrit predstavlja jedan od ključnih parametara za procenu zdravlja krvi.
Snižene i povišene vrednosti hematokrita omogućavaju otkrivanje različitih poremećaja, kao što su anemija, dehidracija ili ozbiljnija stanja poput policitemije vere.
Hematokrit analiza je deo kompletne krvne slike, gde igra ključnu ulogu u proceni opšteg zdravstvenog stanja, dok redovno praćenje ovih vrednosti može pomoći u održavanju zdravlja i sprečavanju ozbiljnih komplikacija.
