Urea je otpadni proizvod koji nastaje razgradnjom proteina u telu i izlučuje se putem bubrega.
Nivo uree u krvi je važan pokazatelj funkcije bubrega i metabolizma proteina.
Urea je prirodno prisutna u krvi u određenim koncentracijama, ali povišene vrednosti mogu ukazivati na probleme sa bubrezima, dehidraciju ili prekomerni unos proteina.
Sa druge strane, niske vrednosti mogu biti povezane sa bolestima jetre ili nedovoljnom ishranom, pa je praćenje nivoa uree u krvi korisno u dijagnostikovanju i praćenju različitih stanja koja mogu uticati na zdravlje bubrega i celokupno metaboličko stanje organizma.
U ovom članku objasnićemo šta je urea, koji su uzroci povišene uree i kako smanjiti ureu u krvi, ali i kada se javljaju snižene vrednosti.
Šta je urea?
Urea je supstanca koja se formira u jetri kao krajnji proizvod metabolizma proteina.
Kada telo razgrađuje proteine iz hrane ili iz sopstvenih tkiva nastaje azotni otpad kao rezultat ovog procesa.
Jetra konvertuje ovaj otpad u ureu, koja zatim putuje kroz krvotok do bubrega, gde se filtrira i izlučuje putem urina.
Urea je jedan od glavnih proizvoda izlučivanja azota i čini značajan deo otpadnih materija koje telo mora da eliminiše.
Iako je urea prirodno prisutna u krvi, njene koncentracije mogu značajno varirati u zavisnosti od različitih faktora kao što su ishrana, funkcija bubrega i opšte zdravstveno stanje.
Povišena urea
Povišena urea, stanje koje se naziva uremija, može ukazivati na različite zdravstvene probleme, koji su najčešće povezani sa funkcijom bubrega ili metabolizmom proteina.
Kada bubrezi ne funkcionišu pravilno, oni ne mogu efikasno ukloniti ureu iz krvi, što dovodi do njenog nakupljanja.
Povišena urea može biti znak ozbiljnih stanja koja zahtevaju lečenju, a ponekad se urea u krvi može smanjiti na prirodne načine.
U nastavku slede najčešći uzroci povišene koncentracije uree u krvi.
Bubrežna insuficijencija
Bubrežna insuficijencija je stanje u kojem bubrezi gube sposobnost da efikasno filtriraju otpadne materije iz krvi, uključujući ureu.
Smanjena funkcija bubrega može dovesti do akumulacije uree u organizmu, što uzrokuje povišene nivoe uree u krvi.
Bubrežna insuficijencija može biti akutna ili hronična, i oba oblika imaju ozbiljne implikacije na zdravlje.
Akutna bubrežna insuficijencija se javlja naglo, obično kao reakcija na infekcije, tešku dehidraciju ili kao nuspojava lekova.
Ova vrsta insuficijencije može biti reverzibilna ukoliko se uzrok brzo identifikuje i leči.
Hronična bubrežna insuficijencija razvija se postepeno tokom dužeg vremenskog perioda, nekada čak i godina. Često se javlja posledica dugotrajnog oštećenja bubrega usled stanja kao što su dijabetes, hipertenzija, ili glomerulonefritis.
Hronična insuficijencija vremenom napreduje i može dovesti do trajnog oštećenja bubrega, što zahteva dugotrajno lečenje ili dijalizu.
Oba oblika bubrežne insuficijencije dovode do smanjene funkcije bubrega koji ne mogu adekvatno eliminisati ureu iz tela, što dovodi do njenog nakupljanja u krvi.
Simptomi koji se mogu razviti uključuju umor, slabost, mučninu, gubitak apetita i osećaj zbunjenosti.
Značajno povišena koncentracija uree može dovesti do ozbiljnih komplikacija, uključujući uremičnu encefalopatiju, gde nakupljeni toksini u krvi počinju da utiču na funkciju mozga.
Lečenje bubrežne insuficijencije zavisi od uzroka i može uključivati lekove za kontrolu osnovnih bolesti kao što su hipertenzija ili dijabetes, promene u ishrani, i u težim slučajevima, dijalizu kako bi se telo oslobodilo viška uree i drugih otpadnih materija.
Visok unos proteina
Prekomeran unos proteina može dovesti do povećanja nivoa uree u krvi, jer se urea stvara kao krajnji produkt razgradnje proteina u organizmu.
Kada se unosi velika količina proteina, telo mora da razgradi veći broj proteina, što dovodi do povećane proizvodnje uree. Ovaj proces dodatno opterećuje bubrege, jer oni moraju da filtriraju i izlučuju veću količinu uree.
Dok je za većinu zdravih ljudi unos proteina u okviru preporučenih dnevnih količina bezopasan, prekomeran unos proteina, posebno iz životinjskih izvora, može postati problematičan, naročito kod osoba sa postojećim problemima s bubrezima.
Osim što može izazvati povišene nivoe uree, visok unos proteina može doprineti dehidraciji, jer telo koristi dodatne tečnosti za eliminaciju viška uree kroz urin, što može dodatno pogoršati stanje, posebno ako unos tečnosti nije adekvatan.
Kako bi se smanjio rizik od povećanja nivoa uree i dodatnog opterećenja bubrega, osobe koje konzumiraju mnogo proteina, posebno one sa bubrežnim problemima, trebalo bi da budu pažljive u vezi sa unosom proteina i da se konsultuju sa lekarom ili nutricionistom o odgovarajućim količinama.
Smanjenje unosa proteina i prelazak na biljne izvore proteina može pomoći u održavanju zdravog nivoa uree u krvi i zaštiti funkcije bubrega.
Srčana insuficijencija
Srčana insuficijencija je stanje u kojem srce nije u stanju da pumpa dovoljno krvi kako bi zadovoljilo potrebe organizma.
Kada srce ne funkcioniše optimalno, smanjuje se protok krvi kroz telo, što pogađa sve organe, uključujući i bubrege.
Smanjen dotok krvi u bubrege može negativno uticati na njihovu funkciju i sposobnost filtriranja otpadnih materija, uključujući ureu, što može dovesti do njenog nakupljanja u krvi.
Lečenje povišene uree usled srčane insuficijencije fokusira se na poboljšanje funkcije srca i protoka krvi do bubrega.
To može uključivati upotrebu lekova kao što su diuretici, ACE inhibitori, i beta-blokatori, koji pomažu u smanjenju opterećenja srca i poboljšanju njegovog rada.
Takođe, povećanje unosa tečnosti i smanjenje unosa soli može pomoći u smanjenju opterećenja srca i unapređenju rada bubrega.
Krvarenje u digestivnom traktu
Krvarenje u digestivnom traktu može dovesti do povećanja nivoa uree u krvi zbog procesa razgradnje hemoglobina iz izgubljene krvi.
Kada dođe do krvarenja u želucu, crevima ili drugom delu gastrointestinalnog trakta, telo pokušava da razgradi i apsorbuje hemoglobin iz krvi. Ovaj proces razgradnje oslobađa dodatne količine proteina koje jetra pretvara u ureu, što dovodi do njenog povećanja.
Krvarenje u digestivnom traktu može biti uzrokovano različitim stanjima, kao što su čir na želucu, divertikulitis, polipi, rak ili upalne bolesti creva, poput Kronove bolesti i ulceroznog kolitisa.
Bez obzira na uzrok, ozbiljno krvarenje može dovesti do značajnog povećanja nivoa uree, što može biti praćeno simptomima kao što su umor, slabost, bleda koža, vrtoglavica, i crna stolica ili krvava stolica.
Ponekad, krv u stolici nije vidljiva golim okom, već je neophodno obaviti test na okultno krvarenje, koji otkriva krv koja nije vidljiva golim okom.
Lečenje povišene uree usled krvarenja u digestivnom traktu usmereno je na zaustavljanje krvarenja i lečenje osnovnog uzroka.
To može uključivati endoskopske procedure, hirurške intervencije ili upotrebu lekova koji pomažu u zaustavljanju krvarenja i smanjenju inflamacije.
Slučajevi značajnog krvarenja mogu zahtevati nadoknadu izgubljene krvi transfuzijom.
Dehidracija
Do dehidracija dolazi kada organizam gubi više tečnosti nego što se unosi, što dovodi do smanjenja volumena krvi i povećanja koncentracije otpadnih materija u krvotoku, uključujući i ureu.
Kada je telo dehidrirano, bubrezi rade intenzivnije, što smanjuje njihov kapacitet da efikasno filtriraju ureu iz krvi, a kao rezultat toga, nivo uree u krvi može porasti.
Dehidracija može biti uzrokovana različitim faktorima, uključujući nedovoljan unos tečnosti, povraćanje, dijareju, prekomerno znojenje ili upotrebu diuretika.
U ozbiljnim slučajevima, dehidracija može dovesti do hipovolemijskog šoka, stanja u kojem smanjeni volumen krvi ozbiljno narušava dotok krvi u organe, uključujući bubrege, što dodatno pogoršava njihovu funkciju.
Nivo uree usled dehidracije obično se vraća u normalu kada se telo adekvatno rehidrira.
Lečenje dehidracije podrazumeva povećan unos tečnosti, najčešće vode ili rehidratacionih rastvora koji sadrže elektrolite, poput natrijuma, kalijuma, magnezijuma i drugih.
U težim slučajevima, kada oralna rehidratacija nije dovoljna, može biti potrebna intravenska primena tečnosti.
Snižena urea
Snižena urea u krvi je ređa pojava i obično nije razlog za zabrinutost, ali može ukazivati na određena zdravstvena stanja ili promene sa metabolizmom.
Uzroci snižene uree mogu uključivati:
- Bolesti jetre: Pošto se urea proizvodi u jetri, oštećenje jetre usled bolesti kao što su ciroza, hepatitis ili druga hronična oboljenja može dovesti do smanjenja proizvodnje uree.
- Nedovoljna ishrana ili ishrana sa veoma malo proteina: Kada je unos proteina u ishrani nizak, telo proizvodi manje uree. Ovo se može dogoditi kod osoba koje su na restriktivnim dijetama, ili kod onih koje pate od malnutricije ili poremećaja u ishrani.
- Prekomerna hidratacija: Unos velikih količina tečnosti može razblažiti krv i smanjiti koncentraciju uree. Ovo se često dešava kod osoba koje piju velike količine vode u kratkom vremenskom periodu, ili kod onih koji primaju intravenske tečnosti.
- Trudnoća: U trudnoći se povećava volumen krvi i često dolazi do smanjenja koncentracije uree u krvi zbog razblaživanja krvi i promena u metabolizmu.
Sniženi nivoi uree obično ne izazivaju simptome sami po sebi, ali mogu biti pokazatelj drugih osnovnih stanja koja zahtevaju pažnju.
Lečenje snižene uree zavisi dijagnoze osnovnog uzroka.
Na primer, ukoliko je uzrok smanjen nivo proteina u ishrani, povećanje unosa proteina može pomoći u normalizaciji nivoa uree.
Kod bolesti jetre, lečenje osnovnog stanja može poboljšati funkciju jetre i nivo uree.
Kada i kako se meri nivo uree
Nivo uree u krvi se obično meri kada postoji sumnja na poremećaje funkcije bubrega ili kada pacijent ima simptome koji mogu ukazivati na probleme sa bubrezima, kao što su umor, otežano disanje, oticanje ili promene u učestalosti mokrenja.
Takođe, merenje nivoa uree može biti deo rutinskih laboratorijskih pregleda kod osoba sa hroničnim bolestima kao što su dijabetes i hipertenzija, koje povećavaju rizik od oštećenja bubrega.
Osim toga, ovaj test se često koristi za praćenje funkcije bubrega kod pacijenata koji su na terapiji lekovima koji mogu uticati na bubrege.
Kako se meri nivo uree?
Merenje nivoa uree se vrši analizom uzorka venske krvi, a dobijeni rezultat izražava se u milimolima po litru (mmol/L) ili miligramima po decilitru (mg/dL).
Rezultati testa su obično dostupni u roku od nekoliko sati do jednog dana.
Test kojim se proverava nivo uree u krvi ne zahteva posebnu pripremu pre odlaska u laboratoriju.
Pored merenja nivoa uree, postoji nekoliko drugih važnih analiza koje pomažu u proceni funkcije bubrega:
- Kreatinin u krvi: Kreatinin je otpadni produkt metabolizma mišića, a njegov nivo u krvi je ključan pokazatelj funkcije bubrega. Povišeni nivoi kreatinina mogu ukazivati na smanjenu sposobnost bubrega da filtriraju otpadne materije.
- eGFR: Procenjena brzina glomerularne filtracije pokazuje koliko efikasno bubrezi filtriraju krv, a dobija se na osnovu nivoa kreatinina u krvi, uzimajući u obzir starost, pol i telesnu površinu pacijenta. Niže vrednosti eGFR-a ukazuju na smanjenu funkciju bubrega.
- Albumin u urinu: Protein albumin se prirodno nalazi u urinu u manjim količinama, a povišene vredonosti mogu ukazivati na problem sa bubrezima i oštećenje bubrežnih filtera.
- Testovi elektrolita: Bubrezi igraju ključnu ulogu u održavanju ravnoteže elektrolita u organizmu. Testovi koji mere nivoe natrijuma, kalijuma i bikarbonata u krvi pomažu u proceni funkcije bubrega i dijagnostici eventualnih poremećaja.
Osim iz krvi, koncentracija uree može se procenjivati i na osnovu uzorka urina.
Zaključak
Urea je otpadni proizvod koji nastaje razgradnjom proteina u telu i izlučuje se putem bubrega, a analiza nivoa uree u krvi pruža važne informacije o zdravlju bubrega i metabolizmu proteina.
Povišene vrednosti mogu ukazivati na probleme s bubrezima ili prevelik unos proteina, dok snižene vrednosti mogu biti znak problema sa jetrom ili nedovoljnog unosa proteina.
Takođe, dehidracija može dovesti do povišene uree u krvi, dok prekomeran unos tečnosti može smanjiti njenu koncentraciju.
