Žučna kesa je organ koji je deo sistema organa za varenje koji ima ulogu da skladišti i koncentriše žuč proizvedenu u jetri dok ne bude potrebna za varenje hrane, pre svega masti, nakon čega je oslobađa u tanko crevo.
Tokom jela, žučna kesa se skuplja kako bi poslala žuč u digestivni trakt.
Najčešći problem sa žučnom kesom je pojava kamena u žuči, i relativno je česta pojava koja uobičajeno ne izaziva nikakve simptome.
Pored kamena u žuči bolesti i stanja koje pogađaju žučnu kesu i žučne kanale su infekcije, perforacija, polipi, kancer i druga.
U ovom članku bavimo se žučnom kesom, objasnićemo detaljno njenu ulogu, gde se nalazi, koji su najčešći problemi koji se javljaju sa žučnom kesom i koji su simptomi ovih stanja, kao i kako uticati preventivno da do tegoba sa žučnom kesom ne dođe.
Šta je žučna kesa i koja je njena uloga?
Žučna kesa je deo bilijarnog sistema, koji obuhvata jetru, žučnu kesu i žučne kanale, koji zajedno imaju ulogu da proizvedu, skladište i izlučuju žuč kada je to potrebno.
Žuč je gusta tečnost žute, zelene ili braon boje koja se sastoji od vode, elektrolita, žučnih kiselina, holesterola, fosfolipida i bilirubina. Uloga žuči je da pomogne pri varenju masti.
Svakog dana se u jetri proizvede 800 mililitara do jednog litra žuči, koja se potom skladišti u žučnoj kesi i tokom obroka i varenja izlučuje u tanko crevo.
U žučnoj kesi se nalazi između 30 i 80 mililitara žuči, a kada je potrebno da se ona izluči u tanko crevo, žučna kesa se skuplja i steže što dovodi do njenog prolaska kroz žučne kanale do tankog creva.
Gde se nalazi žučna kesa?
Žučna kesa je mali organ dužine od osam do 11 centimetra, kruškolikog oblika, koji se nalazi u gornjem desnom kvadrantu stomaka, odnosno sa desne strane stomaka, neposredno ispod grudne kosti.
Ilustraciji koja sledi može pomoći da se bolje razume gde se nalazi žučna kesa:
Žučna kesa nalazi se odmah ispod jetre.
Simptomi problema sa žučnom kesom
Najčešći simptom koji ukazuje na problem sa žučnom kesom je bol. Ovaj bol može imati neke od sledećih karakteristika:
- Javlja se iznenada
- Može se brzo intenzivirati
- Javlja se u gornjem desnom delu stomaka, ali se može osetiti i u gornjem desnom delu leđa
- Dešava se nakon obroka
- Dešava se u popodnevnim časovima
- Može trajati različito vreme, od nekoliko minuta do nekoliko sati
Osim bola, tegobe koje mogu da se javi kod stanja koja pogađaju žučnu kesu najčešće se odnose na probleme sa varenjem, kao što su mučnina, povraćanje, nadutost stomaka, grčevi, dijareja, svetla stolica i drugi.
Kada je reč o tegobama koji se ne odnose na varenje, simptomi bolesti žučne kese mogu uključivati taman urin, povišenu temperaturu i groznicu, žuticu, smanjen apetit i neobjašnjiv gubitak telesne mase.
Najčešći problemi sa žučnom kesom
Različita stanja i bolesti mogu uticati na žučnu kesu, no najčešće je u pitanju formiranje kamena u žuči.
Stanja koja pored kamena pogađaju žučnu kesu su upala žuči ili žučnih kanala, blokada, rak i polipi na žučnoj kesi.
Neka od ovih stanja su povezana sa kamenjem, a postojanje jednog stanja može vremenom izazvati ili povećati rizik od razvoja drugog.
Razvoj bolesti žučne kese bez prisustva kamenja naziva se akalkulozna bolest žučne kese.
U nastavku slede moguća stanja i bolesti povezana sa žučnom kesom.
Kamen u žuči
U žučnoj kesi može doći do pojave kamena, koji se ponekad naziva i kamenac. Kamen u žuči je čvrsta masa, najčešće formirana od holesterola, ređe od bilirubina.
Kada nastaje od bilirubina, naziva se bilirubinski ili pigmentni kamen.
Holesterolski kamen u bubregu čini 75 do 80% svih slučajeva, a kamen može biti veličine od zrna peska do veličine loptice za golf.
Do formiranja kamena dolazi usled prisustva visokog nivoa masti, kada one zajedno sa žuči formiraju kristale koji se vremenom mogu spojiti i pretvoriti u kamenje.
Vrlo često kamen u žuči ne izaziva nikakve simptome, i ljudi nisu ni svesni njihovog prisustva.
Ukoliko su prisutni simptomi, mogu da uključuju:
- Bol u stomaku
- Mučninu i povraćanje
- Povišenu telesnu temperaturu
- Žuticu
- Taman urin
- Svetlu stolicu
Ukoliko su prisutne tegobe trebalo bi javiti se lekaru kako bi se pristupilo lečenju i sprečile eventualne komplikacije koje kamen u bubregu može izazvati.
Kamen u žučnim kanalima
Žučnim kanalima se žuč iz žučne kese transportuje u glavni žučni kanal, odakle se dalje po potrebi oslobađa u tanko crevo.
Ponekad, kamen se može formirati u glavnom žučnom kanalu.
Ipak, kamenje se obično formira u žučnoj kesi odakle prelazi u žučne kanale, što se naziva sekundarni kamen glavnog žučnog kanala.
Kada se kamen formira u samom glavnom žučnom kanalu, ovo stanje se naziva primarni kamen žučnog kanala, i iako je ređe, predstavlja stanje koje će verovatnije izazvati infekciju i tegobe od sekundarnog kamena.
Simptomi kamena u glavnom žučnom kanalu odgovaraju kamenu u žučnoj kesi, i mogu da podrazumevaju bol u gornjem desnom delu stomaka, svrab, žuticu, bledu stolicu ili tamni urin.
Rak žučne kese
Rak žučne kese je jedno od najozbiljnijih bolesti koje pogađaju žučnu kesu i zahteva neodložno pažljivo lečenje.
Srećom, rak žučne kese je redak, no može se proširiti na druge delove tela pre postavljanja dijagnoze, što može uticati na kompleksnost lečenja.
Simptomi kancera žučne kese uključuju:
- Bol u stomaku
- Mučninu i povraćanje
- Povišenu telesnu temperaturu
- Žuticu
- Tamnu mokraću
- Svetlu stolicu
- Slabost i neobjašnjiv umor
- Gubitak apetita i telesne mase
Ovo stanje češće pogađa žensku populaciju i starije osobe, a drugi faktori rizika uključuju prisustvo stanja poput kamena u žuči, porcelanske žučne kese i gojaznost.
Upala žučne kese
Akutna upala žučne kese, holecistitis, nastaje kada žuč ne može da napusti žučnu kesu. Do ovoga može doći usled prisustva kamena u žuči ili žučnog mulja, koji izazivaju blokadu.
Akutna upala naziva se još i napad žuči, napad žučne kese ili žučne kolike.
Hronični holecistitis je stanje kod kog se akutni napadi ponavljaju.
Zapušeni žučni kanali mogu izazvati nakupljanje žuči, što iritira žučnu kesu i dovodi do otoka i infekcije.
Vremenom se žučna kesa oštećuje, sve do trenutka kada više ne može pravilno da funkcioniše.
Perforirana žučna kesa
Perforirana žučna kesa je jedna od komplikacija nelečenog kamena u žuči i podrazumeva oštećenja u zidu žučne kese i nastanak rupa kroz koji sadržaj žučne kese odlazi u druge delove tela.
Usled curenja sadržaja žučne kese može doći do teške, široko rasprostranjene infekcije opasne po život.
Perforacija se osim kamena, može javiti i kao komplikacija akutne upale žučne kese.
Blokada žučnih kanala
Opstrukcija žučnih kanala odnosi se na sužavanje ili opstrukciju žučnih kanala. Najčešći uzrok blokade jeste kamen u žuči ili infekcija žučne kese.
Strikture mogu biti rezultat raka ili traumatskih povreda do kojih dolazi tokom operacija ili određenih dijagnostičkih procedura.
Simptomi su veoma slični drugim stanjima koja pogađaju žučnu kesu, poput mučnine, bola, grčeva, povraćanja žuči, žutice ili promenjene boje stolice, obično svetle ili blede stolice.
Kada se ne leči, blokada žučnih kanala može izazvati komplikacije kao što su:
- Problemi sa jetrom
- Insuficijencija bubrega
- Nedostatke u ishrani
- Unutrašnje krvarenje
- Infekcije
Infekcija žučnih kanala
Infekcija žučnih kanala može se razviti ako kamen u žuči, tumor, paraziti, mulj i drugo blokiraju glavni žučni kanal.
Mehanizam nastanka i razvoja infekcije sličan je kao i u slučaju infekcije žučne kese, do koje dolazi kada žuč ne može da napusti žučni kanal, što iritira žučni kanal i dovodi do upale.
Simptomi koji mogu ukazivati na infekciju i upalu žučovoda uključuju groznicu, malaksalost i opštu slabost, bol i grčeve u stomaku, žuticu, svrab i svetlu stolicu.
Adekvatno i pravovremeno lečenje je neophodno kako bi se sprečilo širenje infekcije i potencijalne komplikacije, koje uključuju i rizik od sepse, infekcije krvi koja može biti opasna po život.
Disfunkcionalna žučna kesa ili hronična bolest žučne kese
Česti napadi žučne kese ili česte upale žučne kese mogu dovesti do trajnog oštećenja ovog organa, čineći ga krutim i sa trajnim povredama i ožiljcima.
Simptomi mogu biti razni, i mogu varirati od osobe do osobe. Neki od simptoma mogu biti:
- Nadimanje i nadutost stomaka
- Problemi sa varenjem, posebno masne hrane
- Problemi sa gasovima
- Dijareja
- Promenjena boja stolice, poput svetle, žute ili zelene stolice
Ileus
Ileus, odnosno intestinalna opstrukcija ili vezana creva, je stanje koje može biti izazvano žučnim kamenom. Iako je intestinalna opstrukcija reko izazvana žučnim kamenom redak slučaj, ovo stanje može biti opasno po život.
Do ileusa dolazi kada se kamen iz žuči pokrene u creva i blokira ih.
U nekim slučajevima kamen može proći kroz rektum a da osoba to i ne primeti, dok će kod nekih ljudi biti neophodna hitna operacija kako bi se uklonila blokada creva.
Simptomi mogu biti različiti, i mogu se menjati kako se kamen kreće kroz probavni sistem. Intenzitet bola nije direktan pokazatelj ozbiljnosti stanja.
Simptomi ileusa mogu da uključuju:
- Grčeve i bol u stomaku koji se javljaju i prolaze
- Nadutost stomaka
- Mučninu i povraćanje
- Zatvor
Apsces žučne kese
Kamen u žuči može uzrokovati i pojavu gnoja u žučnoj kesi, što se naziva empiem i predstavlja jednu od mogućih komplikacija upale žučne kese.
Apsces, odnosno gnojna kesa, uzrokuje pre svega bol u gornjem desnom delu stomaka.
Ovo stanje zahteva lečenje, budući da bez adekvatne terapije može dovesti do gangrene ili sepse, kao i razvoja fistule kroz koju se gnoj i drugi nusprodukti dreniraju, izazivajući širenje infekcije.
Faktori rizika za razvoj apscesa žučne kese su dijabates, gojaznost i oslabljen imuni sistem.
Za procenu zdravstvenog statusa telesne mase može se koristiti BMI kalkulator.
Porcelanska žučna kesa
Porcelanska žučna kesa je stanje gde se vremenom u mišićnim zidovima žučne kese nakuplja kalcijum. Ovo stanje naziva se još i kalcifikovana žučna kesa.
Usled akumulacije kalcijuma smanjuje se pokretljivost mišića što žučnu kesu čini krutom, a ova ukočnost ograničava njenu funkciju.
Porcelanska žučna kesa predstavlja faktor rizika za razvoj raka žučne kese.
Simptomi mogu da uključuju bol u gornjem desnom delu stomaka koji se širi prema lopatici, mučninu i povraćanje, probleme sa gasovima i druge tegobe, koje se obično pogoršavaju u popodnevnim časovima.
Polipi žučne kese
Polipi žučne kese je naziv za stanja koja uključuju pojavu izraštaja u žučnoj kesi. Najčešće je reč o benignim izraštajima, no oni se mogu vremenom preobraziti u karcinom žučne kese.
Najčešće polipi žučne kese ne izazivaju nikakve simptome, već se otkrivaju slučajno tokom radioloških pregleda.
Ukoliko je polip veći od jednog centimetra najčešće se preporučuje operacija uklanjanja, budući da su veliki polipi pod većim rizikom od malignih promena.
Presavijena žučna kesa
Presavijena žučna kesa smatra se benignom anatomskom anomalijom i nema klinički značaj.
Drugim rečima, ovo stanje ne smatra se bolešću niti patološkom promenom, te se najčešće samo dokumentuje.
U daleko najvećem broju slučajeva, presavijenost žučne kese, koja može biti urođena ili stečena, ne uzrokuje nikakve tegobe.
Ređe, presavijenost žučne kese može izazvati tegobe koje su pre svega ograničeni na probleme sa varenjem, poput nadimanja, problema sa pražnjenjem creva odnosno dijareje ili zatvora, gubitka apetita, bola u stomaku, lošeg ukusa u ustima poput gorkog ukusa i slično.
Operacija žučne kese
Operacija žučne kese podrazumeva njeno hirurško uklanjanje u proceduri koja se naziva holecistektomija.
Ova hirurška intervencija smatra se rutinskom, i najčešće se obavlja laparoskopski, odnosno minimalno invanzivno kroz nekoliko manjih rezova na stomaku, a pacijenti neretko već istog dana nakon laparoskopske operacije bivaju otpušteni na kućno lečenje.
U težim slučajevima ili kod prisustva rasprostranjenih infekcija, otvorena operacija žučne kese može biti neophodna.
Otvorena operacija podrazumeva jedan veliki rez na stomaku, a nakon nje pacijenti ostaju hospitalizovani do nedelju dana.
Oporavak od operacije žučne kese traje od nekoliko nedelja do mesec dana u zavisnosti od vrste operacije, nakon čega se pacijenti mogu vratiti uobičajenim aktivnostima.
Život bez žučne kese
Žučna kesa je organ koji ima svoju ulogu u varenju masne hrane, no nije neophodan organ za normalno funkcionisanje.
Žučna kesa se može ukloniti ukoliko je to potrebno, odnosno kod stanja kao što su prisustvo kamena, upale ili blokade, a nakon operacije i oporavka ljudi mogu nastaviti da žive i funkcionišu potpuno normalno.
Jetra će nastaviti da proizvodi žuč neophodnu za varenje, no ona će se otpuštati direktno u tanko crevo umesto da se skladišti u žučnoj kesi.
Nakon operacije, organizmu je potrebno određeno vreme da se adaptira na nedostatak žučne kese, pa je tokom ovog perioda moguća pojava dijareje, sluzi u stolici i drugih problema sa varenjem.
Kako bi se ubrzao oporavak, a telu omogućilo da se što lakše privikne na novonastalu situaciju, preporučuje se nešto izmenjena ishrana posle operacije žuči.
Ovo pre svega podrazumeva smanjen unos masti i masne hrane, kao i povećan unos hrane bogate vlaknima koja će pomoći u formiranju stolice.
Osim toga, smanjen unos rafinisanih ugljenih hidrata, prerađenih namirnica i kofeina, ali i povećan unos voća i povrća i ostalih neprerađenih biljnih namirnica će olakšati tegobe.
Nakon adaptacije organizma, osoba kojoj je uklonjena žučna kesa može normalno da živi, hrani se na način kao i pre operacije i normalno vari hranu, uključujući i masti.
Na kraju, važno je da osoba koja je operisala žučnu kesu posle operacije što pre nastavi sa veoma laganim fizičkim aktivnostima.
Fizička aktivnost posle operacije žučne kese koja se preporučuje kao prevencija stvaranja krvnih ugrušaka, pneumonija i drugih komplkacija produženog ležanja i mirovanja jesu kratke šetnje.
Sa drugim, intenzivnijim aktivnostima, poput podizanja tereta, vežbanja, trčanja, napornog fizičkog rada i drugih, neophodno je sačekati do mesec dana.
Prevencija problema sa žučnom kesom
Stanja i bolesti koje pogađaju žučnu kesu nije moguće u potpunosti sprečiti, ali svako može preduzeti određene korake u cilju smanjenja rizika od razvoja ovih stanja.
Pre svega, održavanje zdrave telesne mase je od velike važnosti kada je u pitanju zdravlje žučne kese.
Sa druge strane, naglo mršavljenje povećava rizik od problema sa žučnom kesom, pa smanjivanje telesne mase uvek treba da bude postupno.
Osim toga, ograničavanje loših masti, pržene i prerađene hrane, hrane sa puno šećera i rafinisanih ugljenih hidrata dovešće do smanjene šanse od razvoja stanja povezanih sa žučnom kesom.
Umesto ovih hrana savetuje se povećan unos celovitih, neprerađenih namirnica biljnog porekla, dobrih masti i vlakana koji imaju preventivnu ulogu kada je reč o zdravlju žučne kese, ali i opštem zdravlju.
Zaključak
Žučna kesa je mali organ u obliku kruške koji se nalazi ispod jetre, u gornjem desnom delu stomaka.
Uloga žučne kese je da skladišti, koncentriše i po potrebi u tanko crevo otpušta žuč koja se proizvodi u jetri, a koja pomaže u varenju masne hrane i apsorpciji nekih vitamina.
Različita stanja mogu da utiču na zdravlje žučne kese, a najčešće je to kamen u žučnoj kesi.
Osim pojave kamena u žuči ili žučnim kanalima, druga stanja poput blokada, opstrukcija, upala i infekcija mogu uzrokovati probleme sa ovim organom.
Simptomi koji ukazuju na njihovo prisustvo obično podrazumevaju bol, mučninu, groznicu, pojavu žutice, tamnog urina ili svetle stolice.
Zanemarivanje ovih simptoma i nelečena stanja povezana sa žučnom kesom mogu izazvati ozbiljne komplikacije, pa simptome ne treba ignorisati i odlagati posetu lekaru ukoliko se oni pojave.
Operacija žučne kese podrazumeva njeno hirirško uklanjanje, a iako žučna kesa učestvuje u procesu varenja hrane, osoba kojoj je odstranjena žučna kesa može normalno živeti i variti hranu nakon perioda oporavka, uključujući i masti.
