Upala jednjaka, organa kroz koji hrana i piće iz usta prelaze u želudac, naziva se i ezofagitis.
Ezofagitis može imati različite uzroke, kao što su refluks kiseline, bakterijska ili virusna infekcija ili upotreba određenih lekova.
Simptomi upale jednjaka uključuju bol u grudima, mučninu i gorušicu, a upala može izazvati i oštećenje sluzokože, te u teškim slučajevima dovesti do krvarenja, strikture ili kidanja jednjaka.
Lečenje uobičajeno podrazumeva eliminisanje uzroka koji dovode do zapaljenskog procesa i izbegavanje okidača, poput namirnica i alergena.
U ovom članku govorimo o upali jednjaka, simptomima, uzrocima, načinima lečenja, ishrani i prirodnim lekovima.
Simptomi
Simptomi upale jednjaka ili iritacije jednjaka mogu biti različiti, i mogu se vremenom javljati i prestajati.
Najčešći simptomi ezofagitisa uključuju:
- Otežano gutanje, odnosno disfagiju
- Bol u stomaku
- Smanjenje ili gubitak apetita
- Mučninu i povraćanje
- Vraćanje kiseline i gorušicu
- Pojavu afti
- Upaljeno grlo, promuklost i kašalj
Kod dece se može javiti i odbijanje hrane, što može dovesti do usporenog rasta i razvoja, budući da u ovom uzrastu deca obično ne umeju da pravilno opišu simptome i tegobe koje osećaju.
Uzroci
U nastavku slede najčešci uzroci koji dovode do razvoja upale jednjaka, poput vraćanja kiseline, alergija, lekova ili infekcija.
GERB
Najčešći uzrok je gastroezofagusna refluksna bolest, GERB, stanje koje karakteriše hronično vraćanje kiseline.
Do vraćanja kiseline dolazi kada donji sfinker jednjaka, mišićni prsten na dnu jednjaka koji ima ulogu da spreči kiseline iz želuca da se vrate u jednjak ne funkcioše pravilno.
Ovo može izazvati iritaciju jednjaka, koja dovodi do refluksnog ezofagitisa.
Vraćanje kiseline pogađa gotovo sve ljude povremeno, no kada je ovo stanje hronično prisutno može izazvati komplikacije poput upale jednjaka.
Nepravilan rad donjeg sfinkera jednjaka je najčešći uzrok GERB-a, ali i drugi faktori mogu da utiču na refluks kiseline, kao što su prisustvo želudačne kile ili konzumirane namirnice, a pre svega kisela hrana i pića, kao što su paradajz, luk, citrusno voće ili alkohol.
Alergije
Eozinofilni ezofagitis je hronična bolest imunog sistema, kod koje se eozinofili, vrsta belih krvnih zrnaca, akumulira na sluzokoži jednjaka.
Ovo nakupljanje eozinofila, koje je reakcija na hranu, refluks kiseline ili druge alergene, može dovesti do zapaljenja tkiva jednjaka.
Namirnice koje najčešće izazivaju alergijsku reakciju i eozinofilni ezofagitis su kravlje mleko, pšenica, jaja i soja. Orašasto voće i morski plodovi su takođe relativno česte namirnice okidači tegoba.
Intolarancije na ove namirnice su jedne od najčešćih, a eozinofilni ezofagitis i celijakija, alergija na gluten, ponekad mogu biti povezane.
Ishrana bez glutena i isključivanje kravljeg mleka, pšenice, jaja i soje, odnosno utvrđivanje da li neka od ovih namirnica i koja izaziva tegobe eliminacionom dijetom, prvi je korak u dijagnostici i terapiji ovog stanja.
Osim ishrane, eozinofilni ezofagitis može biti uzrokovan i alergenima iz spoljašnje sredine, kao što su polen, životinje, grinje ili buđ.
Osobe koje pate od stanja kao što su astma, hronične sezonske alergije ili atopijskog dermatitisa, odnosno ekcema, su pod povećanim rizikom od razvoja eozinofilnog ezofagitisa.
Lekovi
Ezofagitis može biti izazvan upotrebom nekih vrsta lekova, koji ako su predugo u kontaktu sa sluzokožom jednjaka mogu dovesti do njene iritacije i zapaljenja.
Lekovi koji su najčešće uzrok ezofagitisa uključuju:
- Antibiotike, kao najčešćih uzrok ezofagitisa izazvanog lekovima. Posebno rizični su tetraciklini, a naročito doksiciklin, ali i druge vrste antibiotika kao što su klindamicin, amoksicilin, metronidazol, ciprofloksacin, rifaksimin i drugi
- Nesteroidne antiinflamatorne lekove, kao što su aspirin ili ibuprofen. Pored toga, NSAIL su zajedno sa infekcijom heliko bakterijom vodeći uzrok razvoja čira na želucu
- Bisfosfonate, odnosno lekove za lečenje osteoporoze
- Askorbinsku kiselinu, odnosno vitamin C
- Kalijum hlorid i gvožđe sulfat
- Paracetamol
- Lekove za razređivanje krvi, kao što je varfarin
Iako je obično posledica produžene upotrebe lekova, do iritacije i ezofagitisa može doći i ako se lek u obliku pilule, kapsule ili tabete popije bez tečnosti ili sa premalo tečnosti, te ostane u jednjaku umesto da kroz njega samo prođe bez zadržavanja.
Rizik od upale jednjaka izazvane upotrebom lekova povećan je kod osoba koje nisu fizički aktivne ili su nepokretne.
Infekcije
Infektivni ezofagitis obično se javlja kod ljudi koji imaju oslabljen imuni sistem.
Do infekcije mogu dovesti virusne infekcije poput herpes simplex virusa, bakterijskih ili gljivičnih infekcija, uključujući i kandidu.
Prerazmnožena kandida u crevima ili ustima može da se proširi i na jednjak, izazivajući upalni proces.
Drugi uzroci
Osim prethodno nabrojanih uzroka, i drugi faktori mogu dovesti do upale jednjaka ili povećati rizik od iritacije.
Oni uključuju zloupotrebu alkohola, terapiju zračenjem, nazogastričnu intubaciju i hemijske iritanse i povrede nastale od progutanih alkalnih ili kiselih rastvora.
Inflamatorne bolesti creva, ulcerozni kolitis i Kronova bolest kao prateće stanje ili komplikaciju mogu imati i ezofagitis.
Lečenje upale jednjaka
Lečenje upale jednjaka zavisi od uzroka, i može podrazumevati promenu načina ishrane ili upotrebu lekova.
Ishrana
Ne postoji striktno definisana ishrana kod upale jednjaka, već se promena režima ishrane svodi na izbegavanje namirnica koje pogoršavaju tegobe.
Ukoliko su alergije na hranu uzrok iritacije i upale jednjaka, eliminacionom dijetom može se utvrditi o kojim namirnicama se radi, nakon čega se one mogu potpunosti isključuju iz ishrane.
Vođenje detaljnog dnevnika ishrane može pomoći da se utvrdi nakon koje hrane su se tegobe javile ili pogoršale.
Najčešće namirnice koje uzrokuju alergijsku upalu jednjaka uključuju:
- Kravlje mleko
- Jaja
- Pšenicu
- Kikiriki
- Orašaste plodove, kao što su bademi, brazilski orasi, indijski orasi, lešnici, pistaći ili orasi
- Morske plodove
Osim namirnica koje direktno izazivaju alergijsku reakciju, postoje i neke hrane i napici koji mogu dodatno pogoršati iritaciju i tegobe.
Pre svega, reč je o začinjenoj i masnoj hrani, kiseloj hrani i piću, alkoholu i čokoladi. Posebno štetne mogu biti trans masti, koje se smatraju štetnim i u najmanjim količinama.
Pored toga, tokom trajanja upale jednjaka konzumacija isključivo mekane hrane može biti dobar izbor ukoliko je gutanje otežano ili bolno.
Kada je ezofagitis izazvan vraćanjem kiseline, konzumacija biljnih čajeva može biti od koristi. Najbolji izbor čajeva za upalu jednjaka čine đumbir, kamilica, sladić, crveni ili klizavi brest i koren belog sleza.
Lekovi
Inhibitori protonske pumpe i blokatori H2 receptora su dve vrste lekova koji se najčešće koriste za smanjenje želudačne kiseline i refluksa kiseline, glavnog uzroka upale jednjaka.
Kod drugih uzroka ili kao deo simptomatske terapije, mogu se koristiti i drugi lekovi, kao što su:
- Antivirusni lekovi
- Antifungalni lekovi
- Antacidi
- Analgetici
Ukoliko je upala jednjaka izazvana upotrebom određenih lekova uz konsultaciju sa doktorom trebalo bi razmotriti moguće alternative i korekciju terapije.
Dijagnostika
Postavljanje dijagnoze upale jednjaka podrazumeva pregled gastroenterologa, koji će obaviti klinički pregled, i uzeti anamnezu, podatke o prisutnim simptomima, istoriji bolesti i porodičnoj istoriji.
Za postavljanje precizne i tačne dijagnoze obično su neophodni i drugi testovi, kao što su:
- Rendgensko snimanje. Za procenu stanja jednjaka obično se koristi i barijum kao kontrastno sredstvo.
- Endoskopski pregled. Gastroskopija podrazumeva uvođenje tankog creva sa kamerom na kraju kroz usta pacijenta, kojom se pregleda jednjak i gornji deo digestivnog trakta.
- Biopsija tkiva. Tokom gastroskopskog pregleda može biti uzet uzorak tkiva kako bi se utvrdilo da li je upalni proces uzrokovan alegijom, infekcijom, prekancerogenom promenom ili rakom.
- Alergološke analize. Određeni testovi mogu biti obavljeni kako bi se utvrdilo da li je osoba alergična ili osetljiva na neki od uobičajenih alergena.
Analize krvi takođe mogu biti deo postavljanja dijagnoze.
Alergološke analize i testovi sprovode se kožnim testovima, analizama krvi ili eliminacionom dijetom.
Komplikacije
Nelečena, hronična upala jednjaka može dovesti ozbiljnih komplikacija povezanih sa funkcijom i strukturom jednjaka.
Neke od komplikacija uključuju:
- Strikture jednjaka. Strikture jednjaka predstavljaju suženje ovog organa.
- Barrett-ov jednjak. Ozbiljna komplikacija hronočnog ezofagitisa koja podrazumeva promenu strukture tkiva jednjaka, i često može dovesti do kancera jednjaka.
- Perforaciju jednjaka. Stanje kod kog se javlja rupa u jednjaku.
- Laringitis. Laringitis je medicinski naziv za upalu glasnih žica.
- Aspiracionu pneumoniju. Upala pluća koja se javlja uled udisanja stranog sadržaja, odnosno hrane, želudačne kiseline ili pljuvačke u pluća.
- Kancer jednjaka. Rak jednjaka može se pojaviti kada se u sluzokoži jednjaka formira maligni tumor.
Faktori rizika
Pod povećanim rizikom od upale jednjaka nalaze se pre svega osobe sa oslabljenim imunim sistemom.
Ovo može uključivati ljude sa HIV ili AIDS infekcijom, dijabetesom, leukemijom i nekim autoimunim bolestima.
Pored toga, povećan rizik od razvoja ezofagitisa javlja se kod ljudi koji pate od želudačne kile, hroničnog povraćanja, gojaznosti ili zloupotrebe alkohola.
Neki lekovi i terapije mogu takođe povećati šansu da dođe do zapaljenja jednjaka, poput hemioterapije ili terapije zračenjem u predelu grudi, operacije u predelu grudi, upotrebe aspirina ili nesteroidnih antiinflamatornih lekova.
Na kraju, porodična istorija alergija na hranu ili ezofagitisa može se smatrati jednim od faktora koji ukazuju na povećan rizik od razvoja ovog stanja.
Zaključak
Ezofagitis je stanje koje podrazumeva upalu jednjaka, cevastog organa kroz koji hrana i piće iz usta prelaze u želudac.
Najčešće uzroci koji dovode upale jednjaka su hronično vraćanje kiseline ili GERB, alergije, infekcije i upotreba lekova koji mogu iritirati sluzokožu jednjaka.
Od uzroka koji dovodi do zapaljenja jednjaka zavisi i način lečenja.
U nekim slučajevima, privremeno ili trajno promenjen način ishrane može biti dovoljan, dok korišćenje lekova može biti neophodno ukoliko je uzrok upale hronično vraćanje kiseline.
Osnovni simptomi upale jednjaka su bol u grudima, gorušica i mučnina.
Nelečena, hronična upala može dovesti do ozbiljnih komplikacija, kao što su strikture, perforacija ili kancer jednjaka.
