Karijes je trajno oštećeno područje na tvrdoj površini zuba kojim se razvijajaju u mali otvori ili rupice.
Ukoliko se ne leči, karijes može da prođe gleđ i dođe do dubljih slojeva zuba, izazivajući ozbiljne probleme.
Kada se pomene termin pokvarenog zuba, najčešće se misli na karijes, koji nastaje usled aktivnosti određenih vrsta bakterija koje žive u zubnom plaku, tankom sloju sastavljenom od bakterija i ostataka hrane.
Ako se karijes na zubu ne leči, on postaju veći i utiče na dublje slojeve zuba, što može dovesti do jake zubobolje, infekcije i gubitka zuba.
Ljudi svih uzrasta mogu dobiti karijes, tako da se karijes sreće kod beba, dece i ljudi u starijem životnom dobu.
Redovne posete stomatologu i dobro održavanje higijene zuba su najbolja zaštita od karijesa.
U ovom članku detaljno ćemo se baviti temom karijesa, objasniti zašto nastaje, koji su simptomi, kako se leči i uklanja, kao i koji su najefikasniji načini prevencije pojave karijesa.
Pored toga, bavićemo se temom karijesa kod dece.
Šta je i kako nastaje karijes
Karijes je jedan od najčešćih zdravstvenih i stomatoloških problema na svetu i svako ko ima zube može dobiti karijes, uključujući i bebe.
Ipak, karijes je najčešći kod dece, tinejdžera i starijih osoba.
Do karijesa dolazi kada bakterije koje izazivaju truljenje dođu u kontakt sa šećerima i skrobom iz hrane i pića i formiraju kiselinu.
Ova kiselina može napasti zubnu gleđ, uzrokujući gubitak minerala. Nakon dugotrajnog izlaganja uticaju kiseline, gleđ nastavlja da gubi minerale i može se pojaviti bela fleka na zubu gde su minerali izgubljeni.
Ovo predstavlja znak ranog propadanja zuba, no u ovom trenutku se i dalje može zaustaviti i lečiti.
Gleđ se može regenerisati uz pomoć minerala iz pljuvačke i fluora iz paste za zube ili primenom sredstva na bazi fluora od strane stomatologa.
Kada se izgubi više minerala nego što se može obnoviti, gleđ slabi i na kraju se raspada, formirajući šupljinu i dolazi do pojave karijesa.
Ukoliko se ne leči i ukloni, karijes postaje sve veći i prodire sve dublje u strukturu zuba. Ovo može dovesti do pojave jakog bola, infekcije i na kraju do gubitka zuba.
Karijes može da zahvati sve zube, uključujući prednje zube i umnjake, kvarove sa bočne strane zuba, a karijes između dva zuba takođe je veoma čest budući da se između zuba lako skupljaju ostaci hrane.
Umnjaci su veoma podložni pojavi karijesa i kvarenju, jer se nalaze na samom kraju vilice i teško je pravilno održavati njihovu higijinu.
Karijes na umnjaku je jedan od razloga zbog kog je vađenje umnjaka veoma česta procedura, čak i preventivno, pre nego što do kvara uopšte i dođe.
Osim toga, može se javiti i karijes ispod plombe, do kog dolazi kao posledica zaostalog karijesa koji nije u potpunosti uklonjen pre ugradnje plombe.
Čak iako je karijes uklonjen u potpunosti, vremenom može doći do razvoja sekundarno karijesa ili drugih razloga koji mogu zahtevati zamenu plombe.
Prosečni životni vek kompozitne plombe iznosi oko sedam godina, dok su amalgamske plombe dugotrajnije, sa prosečnim trajanjem od 15 godina.
Karijes kod dece
Karijes se vrlo često javlja i kod dece koja imaju mlečne zube, i može se javiti praktično odmah po nicanju zuba.
Kao i kod odraslih pacijenata, i kod dece su bakterije uzrok pojave karijesa.
Faktori rizika koji povećavaju šansu da dođe do kvarenja zuba kod dece su ishrana bogata slatkišima, loše održavanje higijene zuba i slabo lučenje pljuvačke.
Decu je važno naučiti pravilnom održavanju higijene zuba od najranijeg doba. Električne četkice za zube često su dobra opcija za decu, posebno verzije sa tajmerom.
Koristeći električne četkice deci je pranje zuba zanimljivije, a zahvaljujući tajmeru pranje zuba će trajati dovoljno dugo da se uklone bakterije i ostaci hrane.
Osim toga, deca bi trebalo da koriste mekane četkice za zube, kako se tvrdim vlaknima četkice ne bi oštetila zubna gleđ ili desni.
Cirkularni karijes kod dece
Cirkularni karijes kod dece je teži oblik karijesa mlečnih zuba, a najčešće počinje na gornjim sekutićima i izuzetno se brzo širi i na ostale zube u gornjoj vilici, nakon čega zahvata i donje zube.
Ova vrsta karijesa vrlo brzo napreduje, stoga je brzo lečenje neophodno kako bi se sprečilo propadanje velikog broja zuba.
U suprotnom, ekstrakcija mlečnih zuba može biti neophodna kako bi se sprečilo propadanje svih zuba.
Simptomi
Simptomi karijesa mogu da variraju u zavisnosti od težine prouzrokovanog oštećenja zuba.
U ranim fazama, karijes najčešće ne izaziva pojavu bilo kakvih simptoma.
Međutim, kako karijes napreduje mogu se javiti simptomi koji najčešće uključuju osetljivost ili bol zuba na slatku, toplu, ili hladnu hranu.
Bol može biti stalan ili povremen, oštar ili tup, a veoma često karijes izaziva i pulsirajući bol u zubu.
Pored toga, česti simptomi karijesa su i stalni bol u zubima (zubobolja), pojava belih ili tamnih mrlja na zubima, pojava rupica i šupljina u zubima i loš zadah.
Ostali simptomi koji se mogu javiti uključuju ispadanje ili labave plombe, probleme sa žvakanjem, kao i apscese na zubima koji mogu izazvati bol, otok ili groznicu.
Apsces zuba na kraju može dovesti i do pojave oralne fistule i dreniranja gnoja i sukrvice.
Ukoliko se pojavi bol, preporučuje se korišćenje analgetika ili prirodnih lekova za zubobolju.
Kako izgleda karijes?
Iako je obično teško uočiti karijes u početnim fazama, neki karijesi počinju beličastim ili kredastim izgledom na gleđi zuba. Ozbiljniji slučajevi mogu imati promenjenu braon ili crnu boju.
Međutim, najčešće nema jasnih upozorenja pre nego što karijes uznapreduje i postane vidljiv golim okom, najčešće u obliku rupica prebojenih braon, tamno sivom ili crnom bojom.
Kako bi se karijes što ranije dijagnostifikovao i uklonio u najranijoj fazi, savetuju se redovni stomatološki pregledi uz ortopan snimak zuba koji će pomoći da se on otkrije pre nego što dovede do ozbiljnijeg propadanja zuba.
Stomatolog može da proveri da li na zubima postoje mekana ili lepljiva područja i na taj način otkriva da li je karijes prisutan ili ne.
U nekim slučajevima nije jednostavno razlikovati da li je u pitanju karijes ili kamenac, pa su redovne stomatološke kontrole neophodne radi pravovremene dijagnostike.
Terapija i uklanjanje karijesa
U zavisnosti od stadijuma i veličine karijesa, na raspolaganju je više načina terapije pokvarenih zuba, a osim tretmana fluorom, svaka podrazumeva i uklanjanje karijesa.
Lečenja karijesa uključuje tretman fluorom, ugranju plombi, ugradnju krunica, lečenje kanala korena zuba i kao poslednja mogućnost, ekstrakciju zuba.
Tretman fluorom
Fluor je mineral koji može pomoći u jačanju i regeneraciji gleđi. Stomatolog može da koristi fluor u različitim oblicima kako bi zaustavio, pa čak i popravio oštećenje koje je nastalo usled karijesa.
Stomatolog može aplicirati profesionalna sredstva sa fluorom direktno na zube. Ovaj tretman naziva se i remineralizacija gleđi.
Ovi tretmani sa fluorom su generalno brzi i traju samo nekoliko minuta. Preparati na bazi fluora dostupni su u obliku gela, laka, pene ili rastvora.
Plombe
Uklanjanje karijesa i ugradnja plombe najčešći način lečenja karijesa i popravke zuba.
Drugi naziv za plombu je ispuna, budući da je njena uloga da ispuni prazan prostor koji nastao oštećenjem karijesom i njegovim uklanjanjem.
Danas se gotovo isključivo ugrađuju kompozitne plombe, odnosno bele plombe, koje su potpuno zamenile stare, amalgamske tj. metalne, crne plombe.
Prednost kompozitnih plombi je što su dugotrajnije, kao i činjenica da odgovaraju prirodnoj boji zuba pacijenta te su praktično nevidljive.
Često se pacijenti pitaju koliko ne sme da se jede posle plombe, a odgovor u slučaju belih plombi je da se odmah po ugradnji može nastaviti sa normalnim aktivnostima, uključujući i jelo.
Za razliku od crnih plombi, ove plombe se vezuju za zub gotovo trenutno, a stomatolog vezivanje za zub dodatno ubrzava izlaganjem plombe UV svetlu.
Ipak, ukoliko je tretman obavljen pod anestezijom, možda je najbolje sačekati da njeno dejstvo prestane pre jela tvrdih hrana kako bi se sprečilo ujedanje za jezik i obraz.
Ugradnja plombe i skidanje karijesa traje od 30 do 60 minuta u najvećem broju slučajeva, u zavisnosti od veličine kvara.
Ponekad, može doći do pojave bola posle ugradnje plombe koji je obično blag i prestaje nekoliko sati do nekoliko dana nakon stomatološkog tretmana.
Krunice
Veće šupljine koje nastaju zbog karijesa mogu zahtevati krunicu umesto plombe.
Osim toga, ako dođe do loma zuba usled uznapredovalog kvara, krunice mogu biti jedina opcija.
Ugradnja krunice podrazumeva da se karijes u potpunosti ukloni, ali i da se spoljašnji deo zuba izbrusi, kako bi se stvorio prostor za ugradnju krunice.
Krunice svoji izgledom odgovaraju prirodnom zubu pacijenta, te se ne razlikuju po svom obliku, boji i veličini, a mogu da traju veoma dugo uz adekvatnu brigu.
Najsavremeniji materijali, poput cirkonijuma, ali i druge vrste keramičkih krunica smatraju se superiornim rešenjem po pitanju estetike u odnosu na metalokeramičke krunice, kod kojih je keramika izlivena na metalnu osnovu.
Na kraju, u nekim slučajevima, moguće je ugraditi luminire, navlake za zube bez brušenja, kada je kvar manji, a oštećenje sa spoljašnje strane zuba.
Lečenje kanala korena
Kada karijes uznapreduje, može doći do oštećenja dubljih slojeva zuba.
U nekim slučajevima neophodno je obaviti endodontsku terapiju, odnosno lečenje kanala korena, proceduru u kojoj će kanal korena zuba biti očišćen kako bi se sprečilo vađenje zuba.
Lečenje kanala korena obavlja se u kasnijim stadijumima nelečenog karijesa, kada je oštećena pulpa zuba.
Procedura se obavlja u lokalnoj anesteziji, a često uključuje apliciranje lekova ili prepisivanje antibiotika kako bi se isprečile infekcije.
Zub se po čišćenju kanala korena i završenog lečenja zatvara plombom ili krunicom.
Vađenje zuba
Vađenje zuba je poslednja, najmanje popularna opcija kojoj se pribegava kada ni jedan drugi način lečenja nije dao, ili se ne očekuje da da rezultate.
Ekstrakcija zuba je rutinska procedura koja se obavlja u lokalnoj anesteziji, a nakon prestanka dejstva uobičajeno je da se javi bol, otok i nelagoda u delu vilice gde je operacija obavljena.
Nekada bol u vilici može da se širi i na vrat i druge delove glave.
Zarastanje rane posle vađenja zuba traje nekoliko dana do jedne sedmice, a tokom ovog perioda pacijent bi trebalo da se pridržava preporuka stomatologa o eventualnoj upotrebi lekova protiv bola zuba, saveta šta jesti posle vađenja zuba kao i primeni obloga, ispiranja usta slanim rastvorom, i slično.
Za kraj, treba napomenuti da se po vađenju zuba preporučuje njegova što brža nadoknada, kako bi se sprečilo pomeranje drugih zuba ka praznom prostoru koji je nastao, ali i da bi se sprečila resorbcija zubne koste.
Idealan način za nadoknadu zuba su zubni implanti, koji se često mogu ugraditi odmah po ekstrakciji zuba, u proceduri koja se naziva imedijatna ugradnja.
Na ovaj način se skraćuje vreme oporavka i cela procedura ugradnje implanta.
Druge opcije uključuju zubne mostove i parcijalne proteze.
Cena uklanjanja karijesa
Kao što je ranije objašnjeno, procedura uklanjanja i lečenja karijesa u daleko najvećem broju slučajeva podrazumeva skidanje karijesa i ugradnju plombe.
Cena uklanjanja karijesa varira od ordinacije do ordinacije, ali pre svega od veličine prostora koji je potrebno nadoknaditi plombom.
Danas se koriste kompozitni ispuni, odnosno takozvane bele plombe, i cena se uobičajeno kreće od dve do četiri hiljade dinara po plombi.
Amalgamske, crne plombe, danas se praktično više ne ugrađuju.
Da li boli skidanje karijesa?
Uklanjanje karijesa je stomatološka procedura koju stomatolozi najčešće obavljaju, i najčešći je razlog posete stomatologu.
U zavisnosti od stepena kvara zuba, odnosno koliko je karijes uznapredovao, zavisi i koliko je zuba potrebno izbrusiti.
Tako površinski karijes u početnoj fazi može biti uklonjen bezbolno i vrlo često čak bez upotrebe lokalne anestezije.
Naravno, ukoliko pacijent želi, uvek može tražiti od stomatologa da se procedura skidanja karijesa obavi u lokalnoj anesteziji nezavisno od toga u kom je stadijumu karijes.
Karijes koji je oštetio veći deo zuba, uznapredovali ili duboki karijes, gotovo uvek će biti uklonjen u lokalnoj anesteziji i samim tim ovo je potpuno bezbolna procedura.
Nije uobičajeno da se nakon ugradnje plombe javlja bol po prestanku anestezije.
Prevencija
Vođenje računa o higijeni zuba i usta, pre svega pranje zuba dva puta dnevno u dužini od najmanje dva minuta i korišćenje zubnog konca su glavni vidovi prevencije karijesa.
Pored toga, sledeće navike mogu da pomognu u očuvanju zdravlja zuba:
- Pranje zuba pastom sa fluorom. Kao što smo već naveli, pranje zuba dva puta dnevno od najmanje dva minuta koristeći pastu za zube sa fluorom i korišćenje zubnog konca su osnovni vid prevencije pojave karijesa.
- Ispiranje usta. Ispiranje usta tečnostima za tu namenu mogu dodatno pomoći u prevenciji bolesti zubi i upala desni. Preporuka je da se biraju preparati sa antibakterijskim dejstvom, kao i ona sa fluorom.
- Redovne stomatološke kontrole. Rani simptomi karijesa su često teško uočljivi, ali će iskusan stomatolog moći da prepozna promene u izgledu i strukturi zuba.
- Smanjenje slatkiša, grickalica i sokova. Prilikom svakog jela ili pića bilo kog napitka osim vode, bakterijama se olakšava da stvore kiseline koje mogu oštetiti gleđ. Zbog toga je važno konzumaciju slatkiša, grickalica i sokova svesti na što manju meru.
- Unos hrane zdrave za zube. Namirnice poput svežeg voća i povrća povećavaju lučenje pljuvačke, a nezaslađena kafa, čaj i žvakaće gume bez šećera pomažu da se uklone ostaci hrane. Pored toga, hrane bogate vitaminima i mineralima zdravim za zube mogu da dodatno poboljšalju oralno zdravlje.
Na kraju, zalivanje fisura može biti veoma efikasan način da se smanji rizik od pojave karijesa na griznim površinama zuba.
Zaključak
Karijes nastaje kao posledica nakupljanja bakterija u ustima, i delimično se može prevenirati pravilnom higijenom zuba, kao i zdravim navikama.
Karijes se javlja na stalnim zubima kod odraslih, ali karijes kod dece je takođe vrlo česta pojava. Čak i bebe i mala deca mogu razviti bolest zuba koje se naziva cirkularni karijes.
Kada do njega dođe, najčešći način lečenja i uklanjanja karijesa podrazumeva njegovo uklanjanje i ugradnju plombe na oštećenom mestu.
Danas se gotovo isključivo ugrađuju kompozitni ispuni, odnosno bele plombe, koje su praktično nevidljive budući da svojim izgledom ne odudaraju od prirodnog dela zuba.
Druge procedure uklanjanja karijsa uključuju ugradnju krunica, endodondski tretman i vađenje zuba kao poslednju opciju.
Iako međusobno različiti, svi načini skidanja karijesa su bezbolni budući da se obavljaju u lokalnoj anesteziji a pacijent nakon tretmana može da funkcioniše normalno.
